Οοϋ^Ι^ Ήιίκ ίκ Ά (3ί§ίΐ3ΐ οορ^ οΓ ά Ιχ>οΚ ιΐι^ι \ν3κ ρΓθκοΓνθ(3 Γογ §οηοΓ3ΐίοηκ οη ΗΙ^γ^γ^ κΐιοΐνοκ ΙίοΓοΓΟ ίι \ν3κ οω-οΓιιΠ^ κο3ηηο(3 Ιί^ Οοο§1ο 3Κ ρω-ι οΓ ά ρΓοροι Ιο ιη3ΐ:6 ϋιε \νοΓΐ»1'5 Ιχ>οΙ:5 ϋϊκοϊνεΓΒΐιΙο οηΐϊηο. Ιι 1ΐ35 κιίΓνϊνβϋ 1οη§ βηοιι^ ίοΓ Λε ςορ>τϊ§1ιΙ Ιο οχρϊτο 3ΐΐ(3 ΐΗο Ιχ)ο1; Ιο οηΙΟΓ ΐΗο ριιΒΠς »1οπΐ3Ϊη. Α ριιΙιΗς »1οπΐ3Ϊη Ιχ>οΙ: ϊκ οηε (]ΐ3ΐ \ν35 ηενβΓ 5ΐιΒ]οοι (ο ςοργΓΪ§1ιΙ ΟΓ \ν1ΐ056 16§31 ςορ>τϊ§1ιΙ Ιεηη Ιιβκ εχρϊταί. \νΗοΙ1ιθΓ 3 Ιχ)ο1; ϊκ ϊη ΐΗο ριιΐιΐϊς »1οπΐ3Ϊη πΐΒγ νΒτγ ςοιιηΐτγ Ιο ςοιιηΐτ^. ΡιιΒΗο (3οπΐ3Ϊιι Ιχ»οΚκ 3Γ6 οιΐΓ §3ΐ6\ν3γ5 Ιο (1ΐ6 ρ35ΐ, Γ6ρΓ656ηΙϊη§ 3 \ν63ΐ(1ι οΓ ΙιϊκΙΟΓγ, ςιιΐΐιικ ίοιύ ΐ3ΐο\νΐ6»1§6 (ΙΐΒΐ'κ οΓίδο (Ιϊίϊϊςιιΐΐ Ιο ϋϊκοονοΓ. Μ3γΙ:5, ηοΐΒΐϊοηκ ίΐηύ ο(1ι6γ ιηω^ϊηΒΐΪΒ ρτεκεηΐ ϊη (Ιιε 0ΓΪ§ϊη3ΐ νοίιιιηε \νϊ11 3ρρε3Γ ϊη (Ιιϊκ ήΐε - 3 Γ6ΐηϊη»ΐ6Γ οΓ Ιΐιϊκ Ιχ)οΚ'κ Ιοη§ ιουΓηο^ Γγοιώ ιΗο ρΐΐΒΙΪκΗΟΓ Ιο 3 1ΪΒΓ3ΓΥ 311(3 Γιιΐ3ΐ1γ Ιο γοιι. υ83§6 §ΙΐΜ6ΐίη68 (Ιΐοο§1ο 15 ρτοιιά Ιο ρ^τΙηοΓ \νϊΙΙι 1ϊΙΐΓ3ηβΒ Ιο άϊ$ϊύ2β ριιΙιΗς »1οπΐ3Ϊη πΐΒίεΓΪΒΐκ ίΐηύ π\ίΛ:& Λέπι \νϊ»ΐ6ΐγ Βςςεκκϊΐιίε. ΡιιΙιΗς »1οπΐ3Ϊη Ιχ)οΙ:κ 1>ε1οη§ ιο ιΗο ρυΐίΐίο 311(3 \νο 3γο πιογοΙ^ ΙΗοϊγ οιΐ5(θ(3Ϊ3ηΒ. ΝβνβΠΐιβΙεκκ, Οιϊκ λνοΓΐ: ϊκ «χρεηκϊνε, κο ϊη ογ(36γ (ο Ιιεερ ρΓονϊ(1ϊη§ Ιΐιϊκ τεκοιιτί^, \ν6 Ιΐβνε Ι2ΐ:εη κίορκ ιο ρΓονοηι 3Βιικο Β)- 0Ο1Ϊ11Ϊ1ΟΓ0Ϊ31 Ρ3ΓΙΪ0Κ, ϊιιο1α(3ϊιι§ ρΐ3θϊιι§ Ιθ£;Ιιιιϊθ3ΐ ΓοκίΓΪοΙϊοηκ οη 3ΐιΙοΐϊΐ3ΐα3 ςιιοΓ^ϊιΐξ. \νο 3ΐκο 3κ1^ Ιΐΐ3ΐ )Όυ: + Μαίβ ποη-ϋοηιηΐβΓϋϊαΙ ιΐ5β ο/ίΠεβΙεί \νο (3οκί§ηθ(3 Οοο§1ο Βοοΐ^ 5θ3ΓθΙι Γογ ιικο Β^ ίιΐ(3ίνί(3ιΐ3ΐ5, 3ΐΐ(3 \νο Γθ(}ΐιθ5ΐ Ιΐΐ3ΐ ^οιι ιικο ΐΗοκο Γιΐοκ Γογ ρεΓΚοηΒΐ, ηοη-(Χ)ΐηιη6Γςϊ3ΐ ριιτροκεκ. + Κε/ΓαϊηβΌηι ακίοιηαίεά ^κεΓγϊη§ Όο ηοΐ 56η(3 3ΐι1οιη3ΐθ(3 (^ιιογιοϊ οΓ 3η^ κοΠ Ιο Οοο§1ο'5 κ^κίοπι: ΙΓ ^οιι 3γο οοιΐ(3ιιοΙϊιι§ γοϊο^γοΙι οη ηΐ3θ1ιίηο ΐΓΒΠκΐΒΰοη, ορΙΚ3ΐ ς1ΐ3Γ3ς(6Γ Γ6(Χ)§πϊ(ϊοη ΟΓ ο(1ΐ6Γ 3Γ635 \ν1ΐ6Γ6 3(Χ^55 (Ο 3 ΐ3ΐ§ο 3πιοιιηΙ οΓ ΙοχΙ 15 ΗοΙρΓιιΙ, ρ1θ35θ οοηΐ3θΙ 115. \νο οηοοιΐΓ3§ο ιΗο 1156 οΓ ριιΙιΗς (3οπΐ3ϊπ πΐΒίεΓΪΒΐκ Γογ Λεκέ ριίΓροκεκ 3η(3 πΐ3γ 1>ε Βΐιΐε Ιο Ιιείρ. + Μαϊπίαϊη αίίηΙ>κίϊοηΎΙ\& Οοο§,\& "\ν3ΐ6ηη3Γΐ:"γοιι κεε οη 63ς1ι ήΐε ϊκ εκκεηΙϊ^Ι ΓθΓίηΓθΓηιίη§ροορΙθ3ΐίουΐ ιΐιίκ ρΓοίιχιΐ 3η(3 ΙιοΙρίη§ ώοηι ί]ηά 3(3(3ϊΙϊοη3ΐ πΐ3ΐ6ΓΪ3ΐ5 (]ΐΓ0ΐι§1ι Οοο^ΐε ΒοοΙ: 863Γς1ι. ΡΙβΒκε ύο ηοΐ Γβπιονε ϊ(. + Κεερ ίί Ιβ^αΙ \νΐΐ3ΐονοΓ ^οιΐΓ ιΐ50, ΓοηιεπιΙιεΓ (]ΐ3ΐ γοιι 3Γ6 Γεκροηκϊΐιΐε Γογ εηκιΐΓϊη^ Ιΐΐ3ΐ \ν1ΐ3ΐ ^οιι 3Γ6 (3οϊη§ ϊκ 16§31. ϋο ηοΐ Βκκιιπιε (]ΐ3ΐ ]ιΐ5ΐ Β(χ;3ΐΐ50 \νο ΙκΗονο 3 Ιχ>ο1; Ϊ5 ϊη ΐΗο ριιΐιΐϊς (3οπΐ3Ϊη Γογ ιικβΓΚ ϊη Οίε υηϊΐ6(3 8θ(65, (1ΐ3ΐ (Ιιε \νοΓΐ: ϊκ βΙβο ϊη Λβ ριιΐίΐϊς (3οπΐ3Ϊη Γογ ιΐΒβΓΒ ϊη ο(1ι6γ οοιιηίποϊ. \νΐιοΙΙιθΓ 3 Βοολ ϊκ κΐϊΐΐ ϊη (Χ)ργΓΪ§1ιΙ νΒΓΪεκ Γγοπι (Χ)ΐιη(Γγ Ιο (Χ)ΐιη(Γγ, ίΐηά \νο 03ηΊ οΓΓβΓ §υϊ(33ης6 οη \ν1ΐ6(]ΐ6Γ 3ηγ κρεςϊίΐς ιικο οΓ 3ηγ κρεςΐής 13(Χ)1: ϊκ 3ΐ1ο\ν6(3. ΡΙεΒκε ύο ηοΐ Βκκιιηιε (]ΐ3ΐ 3 ΙιοοΙ:'5 3ρρε3Γ3ηοο ίη Οοο§1ο ΒοοΚ 5ο3γοΙι ηιο^ηκ ίι 03η Βο ιικο(3 ίη ^η^ ηι^ηηοΓ αηγ\ν1ΐ6Γ6 ϊη (Ιιε \νοΓΐ(3. €ορ>τϊ§1ιΙ ϊηΓΓϊη^εηιεηΐ ΗβΙιϊΗ^ ς3η 1>ε ς|ΐιϊΐ6 κενεΓε. ΑΙ)ου( 0οο^6 ΒοοΙί ^^γοΗ (Ιΐοο§Ιο'κ ηιίκκίοη ίκ ιο θΓ§3ηίζο ΐΗο \νθΓΐ(3'κ ίηΓοΓηι^ϋοη 3η(3 ιο ηι^Ι^ο ίι υπίνοΓΚ^ΙΙ^ ^οοοκκίΐίΐο 3η(3 υκοΓυΙ. Οοο§1ο Βοοΐ^ 3θ3ΓθΙι ΗοΙρκ [ΰ3(3θΓΚ (3ίκοονθΓ Ιΐιο \νθΓΐ(3'5 ΙχιοΚκ \νΙιί1ο Ιιο1ρίη§ 3ΐιΐΗθΓΚ ύηά ριιΜίκΙιΟΓΚ γοβοΗ ηο\ν 3υ(3ίοηοοκ. Υου ο^η κοβγοΗ ΐΙΐΓθυ§Ιι ΐΗο ΓυΙΙ ΐοχΐ οΓ ΐΐιίκ ίχ)θ1^ οη ΐΗο \νοΙί ^| ||11I1Iρ://130ο]ΐΒ■^ίοο^ί16■^οτα/| 5 ίΜ. Ζ .1.2Η \ "Ν Οί .Λί ΕΛΛ Η Ν 1 Δ ΕΣ ΜΜΗΜΙ η\ ΙΜΙ Κ&ϋϋ ΚΑΤΑ ΤΟΓΣ μέσους ΑίΟΝΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΜΕΤΑ ΤΡΙΩΝ ΠΑΝΟΜΟΙΟΤΥΠΩΝ ΓΠΟ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ Π. ΛΑΜΠΡΟΥ (απόσπασμα εκ ΤΗΣ ΕΠΕΤΗΡΙΔΟΣ ΤΟΓ ΕβΝ. ΠΑΝΒΠΙΣΤΗΜΙΟΓ ) ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΕΚ ΤΟΤ ΤΤΠΟΓΡΑΦΕΙΟΤ Π. Δ. ΣΑΚΚΛΛΑΡίΟΥ 1 903 * 1 ζ < ι ■) •'/ ■ ι / ^.ηΟ Ο έ.Λννχ*>ΐΓθ)Γ^ 5"ρν^ν-Γ<ί5•-\ ?Λαίόα.^ \^^Β\-\^\\^ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΒΙΒΑΙΟΓΡΑΦΟΙ ΚΑΙ ΚΪΡ1ΑΙ ΚΟΛΙΚΟΝ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ μέσους ΑΙΩΝΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ ΓΠΟ 2ΠΥΡ. Π. ΛΑΜΠΡΟΥ Καταδείξας εν τη εμη μελεττ) Ά'^νάίοι βιβλιογράφοι καΐ κτή- τορες κωδίκων κατά τους μέοονς αίοη^ας και έπΙ τουρκοκρατίας ^) την ποικίλην σημασίαν, ην εχουσι τα εν τοις χειρογραφοις σημειώ- ματα βιβλιογράφων καΐ κτητόρων κωδίκων» δευτέραν ταΰτην ένταΰθα παρέχω συγγενή προς εκείνην πραγματείαν περί των Ελληνίδων οσαι έγραψαν ή έκέκτηντο κώδικας. Γυναίκες βιβλιογράφοι οΰτε παρά τφ Μοηίΐίαιίοοη οΰτε παρά τφ (ι&ΓάΐΙι&ιΐδθη οΰτε παρά τφ λνβδδθΐγ, οϊτινές είσιν οι συνα- γαγόντες έπι το αυτό ονόματα βιβλιογράφων εξ ελληνικών κωδίκων, εΐνε γνωσταί. Άλλ' δτι υπήρξαν παρά τε τοις Βυζαντίνοις και εν τοις χρόνοις τής δουλείας λόγιαι γυναίκες άντιγράφουσαι κώδικας ή κεκτημεναι βιβλία εΐνε άναμφίβολον. Τά ονόματα Ελληνίδων των μετά Χριστόν χρόνων λογίων η συγγραψασών εκκλησιαστικούς ύμνους ή βιβλία θά ήρκουν ως τρανή άπόδειξις του εμοΰ ισχυ- ρισμού. Πάς τις δε θά ένθυμηθή ευθύς αμέσως την Ύπατίαν, την Άθηναΐδα, την τον Όμηρον κατά παράδοξον τρόπον σχολιάσασαν ^) Έν Έπετηρίδι Παρνασσοδ 2τ. ς"' (1902) σ. 159 χ. Ι. και Ιν ίδίω τεύχει. ι ^ -'./ Δημώ ^) καΐ *Άνναν την Κομνηνήν καΐ τάς υμνογράφους και με- λφδούς Μάρθαν ^, θέκλαν '), Κασίαν *) καΐ Παλαιολογιναν ^) Άλλα και γυναίκες μη συγγράφουσαι ύπηρχον πολλαι λόγιαι εν Βυζαντίφ. Τοιαΰται ήσαν έπι παραδείγματι ή Πουλχερία, ή ΕΙρήνη ή σύζυγος Αλεξίου του Κομνηνού καΐ μήτηρ. της "Αννης^ καΐ ή περικαλλής Ευδοκία ή θυγάτηρ του πρωτασηκρήτις Νεοκαισαρείτου καΐ σύζυγος του Ιν θεσσαλονίκη Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου , ής ήράσθη ό υιός του αύτοκράτορος Άνδρονίκου του Παλαιολόγου Κωνσταντίνος, δςτις καΐ συνεζεύχθη αυτήν μετά τον θάνατον τον πρώτου συζύγου '). Ή δε μήτηρ του Μιχαήλ Ψελλού, καίπερ μικράν έχουσα παιδείαν, εΐπερ τις και άλλος συνετέλεσεν εις τήν έκπαίδευσιν του υίοΰ, παρασκευάζουσ' αυτόν μελετώντα εν τφ χρόνφ των σπου- δών κατά τήν ιδίαν του ευγνώμονος υίοΰ δμολογίαν ^). Άλλα καΐ εκ των μετά τήν ά'λωσιν χρόνων δυνάμεθα νά κατά- λέξωμεν ενταύθα τάς λογίας δόμνας των παριστρίων χωρών ^). Έκ δε τών κατόπιν νεωτάτων χρόνων αρκούμαι μνημονεύων ένταΐίθα της λογιωτάτης Άνθίας θυγατρός Κωνσταντίνου του εξ Οικονόμων ^®). Καλλιγράφων δε κορών εχομεν ρητήν μνείαν από τών άρχαιο- ^) Τζέτζη 'Τποθεσις του Όμιτ[ρου άλληγορηθεϊσα εν τοις του Μαίναη^α ΑηβΟ- άοί& στ. 31 χ. Ι. 651 χ. έ. * *) ΓαΙνίβναβ ΒίΙ>Ιίο1;1ΐθ6& (χΓ&β6& 2χδ. Η&γΙθβ Τορ.• ΐΑ' σ. 80. *) Ρίίνα Ηγιηηο^Γ&ρΙιίβ άθ ΓΕ^ίίββ θΓθθ(ΐαβ. Έν Τώμη. 1867 σ. 55. *) "Ίδε περί αυτής το χε^[λενον κατωτέρω υπ. αρ. 3. *) Φραντζή 2κδ. Βο'ννης σ. 140, 2 χ. έ. ΕΤνε αρα αΰτη η αυτή και ?) Θεοδώρα *Ραούλαινα Καντακουζηνή Παλαιολογίνα ή γράψασα τον βίον Θεοφάνους και Θεοδώρου τών όμολογητών; Ούτος περισώζεται μίν έν τω 6π' άρ. 244 κώδικι του έν Κωνσταν- τινουπο'λει Μετοχίου του Παναγίου Τάφου κατά τήν του ^Λθ. ΙΙίΛτναδοσΐονλου Κε- ραμέως Ίεροσολυμιτικήν Βιβλΐοθ7[χην (Τόμ. Δ' σ. 210), έξεδο'θη δ' υπ* αύτου εν ττ) Ίεροσολυμιιτικίί Σταχυολογία (Τόμ. Δ' σ. 185 κ. έ. Ε' σ. 397 κ. Ι.). ®) "Ιδε κατωτέρω το χει'μενον υπ. άρ. 5. ') Νικηφόρου Γρήγορα έκδ. Βόννης Τόμ. Α' σ. 293,15 κ. Ι. *0 Γρηγοράς, έζαίρων τάς ποικίλας άρετάς της γυναικός ταύτης, λέγει συν τοις άλλοις* ήν δε και αοφίας της '&νρα'&εν ουκ άμοιρος ή γυνή (σ. 294, 2). ^; Ψελλού Έγκώμιον εις τήν μητέρα αύτου ( Σάθα Μεσαιωνική βιβλιοθήκη Τόμ. Ε' σ. 20 κ. έ. ). ®) "Ιδε κατωτέρω το κείμενον δπ' άρ. 21. ^®) "Ιδε Κρυαταλλίας Χρνσο€έργη Άνθία Οικονόμου έξ Οικονόμων έν Έφη- μερίδι Κυριών Έτ. Ζ' άρ. 330 και 331 (5 χαΐ 12 Δεκεμβρίου 1893). \ τέρων βυζανηακών χρόνων. Ιδού τι λέγει Εΰσέβιος 6 Καισαρείας περί Αμβροσίου του προστάτου των έργων του πατρός της εκκλη- σίας Ώριγένους• ταχνγράφοι γάρ αντφ πλείονς ^ έτττά τον άρν&μόν παρήααν νπαγορεύοντες , χρόνοις τεταγμένοις αλλήλους αμείβοντες, βιβλιογράφοι τε οϋχ ηττονς &μα και χόραις ίπΐ τό καλλιγραφεϊν ήοκημέναις ^). Ανάλογα δ' επαναλαμβάνει καΐ δ Κεδρηνός• ον δ προλεχ^είς Αμβρόσιος Ικετεύοας πολλά καΐ παραβιαοάμενος Ιν Καιαα- ρεί(}, καΐ ταχυγράφους μεν αντφ παραστήοας έτιτά , πλείονς ίέ καλ- λιγράφονς, ίρμηνενοαι τάς '^είας γραφάς αυτόν πεποίηκε, ΚαΙ δ μ^ την δέονοαν χρείαν αντφ παρεϊχεν, δ 3έ ίπΐ σχολής γενόμενος νπη- γόρενε τοϊς ταχυγράφοις ^ καΐ οΐ βιβλιογράφοι συν γυναιξιν ϊγραφον^ καλλιγραφεϊν έξησκημένοι ^). Και δλλως δε τα δύο ταΰτα χωρία είνε άξιολογώτατα, ατε δντα τα μόνα, καθ* δσον γινώσκω, εξ ών μανθάνομεν την καΐ έν ταϊς έλληνικαϊς χώραις χρήσιν της προς γραφην ΰπαγορεΰσεως εις πολ- λούς δμοΰ βιβλιογράφους, ήτις έκ πολλών μαρτυριών εΙνε γνωστή ώς επικρατούσα έν τη Εσπερία κατά τους μέσους αιώνας ^). Χρησίμου δε κριθείσης παρ' έμοΰ της συναγωγής τών ονομά- των τών γυναικών εκείνων, δσαι ρητώς μαρτυροΰνται γράψασαι ή κεκτημέΛ'αι κώδικας, άναγκαϊον έθεώρησα να συμπεριλάβω εις ταΰ- την την πραγματείαν καΐ έκείνας, περί ών μετ' ακριβή Ιρευναν εξελέγχεται πεπλανημένη ή παράδοσις, προς δε και τινας απλώς άφιε- ρωσάσας κώδικας εις μονάς ι ά'ρα κυρίας αυτών τουλάχιστον έπι βραχύ, ώς καί τινας επιστολογράφους μοναχάς έν τέλει. Εις δέ τάς Ελλη- νίδας γυναίκας, αϊτινες και μόναι είνε άντικείμενον του έμοΰ λόγου, συγκατετάχθησαν καί τίνες δλίγαι ξέναι μεν τό γένος, αλλά δι' οίους- δήποτε λόγους στενώς συνδεόμεναι μετά του ελληνισμού. Περισυνέλεξα δέ τά ονόματα ταύτα άλλαχόθεν τε και μάλιστα έκ καταλόγων ελληνικών κωδίκων > εκείνων ους ήδη ανέγραψα έν ^) Εύσε€ϊου Έχχλησιαστιχή Ιστορία VI, 23. •) Κεδρηνοΰ 1x8. Βόννης Ύόα. Α' σ. 444, 7 κ. έ. ^) *1δε περί της έν ττ) ΈσπζρΙί^ όπαγορεύσεως ΤναϋβηδαοΗ Β&8 8€ΐιηϋΐηΤΘ8θη ίιη ΜϋΙβΙαΙΙβΓ. Έν-Λειψίςι. 1896. Έχδ. γ' σ. 437 χ. έ. ^ τοις ΙμοΤς Άθηναίοις βιβλιογραφοις και των έξης ένταΰθα ση- μειουμένων ^)• 1) Ρ, Μαίναη^α II ιηοηββίθΓο άί 88. δ&Ιν&ίοΓβ άθϊ Ογθοι άθΙΓΑοΓοίθηο άί Μθβδίηα ο 8Ϊ& άθΠβ Γ300θ1ία άθϊ οοάίοί (τΓβοί άί ςιΐθΐ ιηοηαβίθΓΟ έν τοις Αίίί άθΐΐα Κ. Αοο&- άθΐηία Ρθίοηΐ&ηα. Έν Μεσσήνη. 1887. 3»0ΐ8ΐ88θ σ. 65-102. • 2) Εηρβηίο ΜαΙρβΗ 8ρο§Ηο άί οοάίοί ΟΓθοί άβΐ ιηοηα- βΙθΓΟ άθΐ 88. 8&ΙναίθΓθ οΙιθ βί οοηδβΓναηο ηβΐίει ΒίΙ)Ιίο1;θθ& ιιηίνβΓβίΐαηα άί Μθββίηδΐ έν τοις Αΐίί άθΠδΐ Κ. ΑοοΒάθΐηί& ΡθΙοΓίίαηα. Έν Μεσσήνη. 1900 Τόμ. ΙΔ' (1899-1900) σ. 339 κ. έ. 3) 8αΙυαίοτβ Βοεβί Οαίαΐο^ο άβί οοάίοί (χΓθοί άοΐΐ'αηίίοο ιηοηβδίθΓΟ άθΐ 88. 88ΐν£ΐΙθΓθ οίιβ 8ί οοηβθΓναηο ηβΐΐα ΒίΜίο- ίθΟθ ιιηίνθΓ8ίίαΓία άί Μθ88ίη& έν τφ ΑΓοίιίνίο δΐΟΓίοο Μθ8- 8ίηθ8θ. Έτ. Β' (1902) σ. 3 κ. ε. Γ' (1903) σ. 157 κ. ε. 4) Ε ΜατΙίηί Οβ1;&1ο§ιι8 οοάίοαιη (χΓ3θθθΓαιη ςιιί ίη ΒίΙ)1ίο1;1ΐθοα ναΙΙίοθΠίαηα Β88θΓνΒΐι1;ιΐΓ ( ΟειίαΙο^ο άί Μ^ηο- 80Γί1;1;ί Οτθοί Θ8ί8ΐ;θΐιίί ηοΐΐθ ΒίΜίοίθοίΐθ Ιί&ΐίαηβ. Υοΐ. Π). Έν Μεδιολανφ. 1902. 5) Ε. ΜανΙίηί — Όούπ, ΒαΒ8% Ι ιηαηοδΟΓίίΙ;! ΟΓβοί άθ11& ΒίΜίοίθοα ΑΐηΙ)Γ08ίαη£ΐ. Του μέχρι τοΰδε ανεκδότου τούτου κατα- λόγου μοί επετράπη ή άνθολόγησις μέχρι της σ. 620, της τελευ- ταίας έκτετυπωμένης τον Ίούλιον 1903, δτε εΰρισκόμην έν Μεδιο- λάνφ, τη πρόφρονι παραχωρήσει του ετέρου των συντακτών αύτοΰ κ. Β€ΐ88ί καΐ του έκδοτου κ. Ηδρίί. 6) Κατάλογοι Ιταλικών βιβλιοθηκών έν τοις δίαάί ίίαΐίαηί άί βίοΐοβίδΐ ίο1&88ίο&. 1901, 1902. 7) Κωνύχ. ΑίχζίΛία Μ&ηα80Γ. ΟΓθοββοί άίη ΒίΙ)1. ΑοαάθΐηίΘί Κοιη^ηο. 8) -ΒΓ. Αοοίον Τα ελληνικά χειρόγραφα της έν 'Ιασίφ Κεντρι- ^) Μόνον εκείνων των κατάλογων δσοι λείπουσιν έν τω (χετά τους έμ.ούς *Αθηναίους βιβλιογράφους. έκδοθέντι βιβλίω του ΟατάίΗαηδβη 8Εΐηιη1αη§θη ιιηά Ολ^λΙο^θ ^ΠΘοΙίίβοΙίθΓ Η&ηά8θΙΐή£ΐ6η ( έν Λειψί(|ΐ . 1903 ) αναγράφω ενταύθα έν τω κειμένω πλτ(ρεις τάς έπιγραφάς, των δέ λοιπών {Αονον συνοπτιχώς, παραπέ{ΐ.πων τον άναγνώστην προς εΰρεσιν του πλτ{ρους τίτλου εις το βιβλίον εκείνο. ,1 ►^ κής βιβλιοθήκης εν ττ) Πατρίδι Βουκουρεστίου 1902 αρ. 3285 > 3291, 3296, 3298, 3299. 9) » * δίιιάίί (χΓθοο - Κοιηαηθ . Γ&8θίοαΙα II - III . Έλληνικαι έπιγρ«φαι και ελληνικά χειρόγραφα Ιν Ίασίω. Έν Ία- σίφ. 1902. 10) ΐνίΙΗ . ββΐιτηίάί νβΓΖθϊοΙιηίδδ άθΓ §Γίθθ1ιΐ8θ1ΐθη Ηαηά- δοΐιηίΐθπ άθΓ Κ. υηίνθΓ8Μ1;8ΐ)ίΙ)Ηοί1ΐθ1ί ζη ΤηΜη^θη. 1902. 11) Υοίζ' ΟνδηβνΙ Βθγ Οοάθχ 2773 ιηίδο. (χγ&θοιι8 ίη ϋαηη- δίαάί εν ΟβηίΓ&ΙΜαίί Μγ ΒίΙ)1ίο1;1ΐθ1ί8\νθ8θη. 1897. σ. 537 κ. έ. 12) Στζυρ, ΧΓ. Λάμπρου Έκ της βιβλιοθήκης του "Όθωνος και της Αμαλίας Ιν τφ "Αστει της 26 και 27 Όκτωβρίου 1903. 13) Οαΐαΐο^αβ . . . οί 03ΐηΙ)πά§θ. 14) Οοχβ 03ΐ;α1ο§ιΐ8 οοάά. ιη88. . . . ίη οο11θ§ϋ8 . . . Οχο- ηίθη8ίΙ)ΐΐ8 . 15) Κατάλογος Κανονικιανών κωδίκων Όξωνίου. 16) Κατάλογος Δορβιλιανών κωδίκων Όξωνίου. 17) ΜοηΙα^Νβ ΚΗοάββ ^α^η^8 Α (1θ8οηρίίνθ οαίαΐο^ηβ οί ίΐΐθ Μειηιΐ80Γίρ1;8 ίη ίΐΐθ ΗΙ)ΓαΓγ οί Είοη ΟοΙΙθ^θ. Έν Καντα- βριγία 1896. 18) » » Μαηυβοπρίδ ίη ίΐΐθ 1ίΙ)Γ&Γ7 οί ^θδη8 Οοΐ- 1θ§θ. 0&πιΙ)Γίά§θ. Έν Λονδίνφ. 1895. 19) » » Α άθδΟΓίρΐίνθ οαίαΐο^πθ οί ίΐιβ Μ^ηυδοηρίβ οίΙΐθΓ ίΐίθη Οπθηί&Ι ίη ίΐΐθ 1ίΙ)ΓαΓ7 οί Κίη§8 ΟοΙΙθ^θ. Οηιη- 1)Γίά§θ. Έν Κανταβριγία. 1895. 20) » » Οδίδίο^υθ οί ίΐΐθ . . . Ρί1;ζ\νί11ί&πι Μη8θυπι. 21) Όίΐβ/ιββηβ Όβ οοάίοίΙ)υ8 πΐ88. Οραθοίβ Ρίί II. 22) Ηα^βη ΟάΙβΙο^μβ οοάίοηπι ΒθΓηθηδίυπι. 23) ΜηναΙΙ Οβίδίο^πθ άθ8 πΐ88. §γθο8. . . άθ Ρθ1;θγ81)οιιγ§. 24) '^Ι^. Παπαδοτΐούλον Κεραμέως Ίεροσολ. βιβλιοθήκη Δ\ 25) Ιωάννου Σταματέλου Χειρόγραφα ανέκδοτα περισωθέντα εΙς χείρας 'Ιω. Ν. Σταματέλου (έν Λευκάδι) έν Έφημερίδι Φιλο- μαθών. 1868 σ. 1462-3. 26) ΚανΟ'ίιβΙζηιαηη Οα1;α1ο§υ8 ΟαίβηαΓυπι (τΓαθοαΓηπι έν ταις Οοίίίη^θΓ ^θΙθΙιγϊθ Αηζθί§θη 1902. ^ 892$ -408 |λ• Χ. —Μελάνη λ *Ρω|λα4α• Ή δσία αυτή ΐ^κμασεν ΙπΙ τών ήμερων του αΰτοκράτορος της Δύσεως Όνωρίου του υίοΰ Θεοδοσίου τοΰ μεγ(ίλου (395-408). ΚαΙ ήτο μεν "Ρωμαία, άλλα τα κυριώτατα της ασκήσεως ετη διή- γαγεν εν τη Ανατολή καΐ Ιδίως εν Ίεροσολύμοις. Έν δε τφ βίφ αυτής τφ γραφέντι υπό Συμεών τοΐ5 Μεταφραστοΰ φητώς λέγεται περί αυτής* ^Ηακητο ίέ καΐ την Ελλάδα γλώτταν ούτω καλώς ^ ώς ήνίκα δη καΐ κατ αύτην διαλέγοιτο^ μηδένα τών άκουόντων πιστενειν, δτί τιερ Ίταλί} αντγ} φωνγ\ πάτριος ^), Μανθάνοντες δε περί τής ελληνομαθούς ταύτης ^Ρωμαίας, δτι ήσκησε την καλλιγραφίαν έν τή Καρχηδονίςι και έν Ίεροσολύμοις, δυνάμεθα μετά θάρρους νάποφανθώμεν, δτι ελληνικοί ήσαν οι παρ* αυτής γραφόμενοι κώδικες. Τα δε περί αυτής ώς καλλιγράφου καΐ ταχυγράφου αμα χωρία εΐνε τα έξης, ευρισκόμενα έν τφ αΰτω βίφ τής όσίας. ^Εγραφεν ή γενναία καΐ εΙς τάχος καΐ εΙς κάλλος καΐ όντως άτιταίατως, ώς μηδ^ μίαν μηδέποτε λαβην δούναι τοις περί ταϋτα δεινοΧς' καΐ τη γραφή τό πλείστον τής ημέρας ένεμε μέ- ρος^ τής χειρός όέ καμούαης οι δψ&αλμοί πλείστα μ^ν τών γραφών έπηεσαν, πλείστα δε εις μνήμην τφ νοϊ παρεδίδοσαν ^). ΚαΙ ταΰτα μεν λέγονται περί τής Μελάνης έν τφ χρόνφ τής διατριβής αυτής έν τή Καρχηδονίςι. "Επειτα δε προςεπάγονται περί τής έν Ίεροσο- λΰμοις διαμονής τάδε* Έτρέφετο δε έκείνοις οίςπερ κα\ εν Λιβύη και διά τοσούτων ημερών, δσων δή καΐ εκεϊ, και ταΤς χερσίν ίργα- ζομένη, ώςπερ δή καΐ Χαλκηδόνι^). Αναφέρονται δε ταΰτα εις την σπανίαν έκ διαλειμμάτων σίτισιν και τον από τής καλλιγραφίας και τής υφαντουργίας πορισμόν τών κατά τόν βίον. 'Ρητώς δε ποιού- ^) Μίςΐηβ ΡΛίΓΟίο^ία βΓΛβοα Τομ. Ρίς" σ. 772 Ο. Έλληνικήν βεβαίως βίβλον φαντάζεται κρατούσαν ό βιογράφος την μελλοθάνατον όσίαν εν τη Βηθλεέμ, δτε λέγει παι χβροι το βιβλίον λαβονσα τόν τον πρωτομάρτυρος αϋτοΐς θάνατον νπανεγνω (2νθ' αν. σ. 792 Α). «) "Ενθ. άν. σ. 769 Ο. η "Ενθ' άν. σ. 773 ϋ. 1 μένος λόγον περί των εν τχ) Λιβΰτ) καλλιγραφικών ασχολιών της όσιας μαρτυρεί ό βιογράφος, δτι ταΤς χεραϊ προς την γραφην^ ώςτζερ εΤρηται , τφ δ^ εκ της γραφής κέρδει προς τροφην των δεομένων ίχρήτο ^). Έκ του βίου δε τούτου παραλαμβάνων επανέλαβε περί της Μελάνης και Νικόδημος δ Αγιορείτης, δτι καΐ έκαλλιγράφει πολλά ώραϊα καΐ έντεχνα ^). 800 |ΐ• Χ•— Μαρία βαότ^Ιιόόα. Ό εν τη κατά το "Αγιον Όρος μονή του Αγίου Παύλου ΰπ' άρ. 2 κώδιξ επι περγαμηνής, περιέχων τάς Πράξεις των Αποστό- λων, τάς έπιστολάς των Αποστόλων καΐ τήν άποκάλυψιν τοΰ αγίου ΊωάννοΊ» του Θεολόγου μετά παρασελιδίου της ερμηνείας Ανδρέου του Καισαρείας εγράφη αρχομένου του ενάτου αιώνος, φέρει δ' εν τέλει το εμμετρον σημείωμα Σταυρέ φνλαττε βααίλιοααν Μαρίαν ^). Ή δε βασίλισσα Μαρία ή γράψασα τον στίχον τούτον καΐ τον δλον κώδικα εΐνε ή άτυχης Αρμενία έγγόνη Φιλάρετου του ελεή- μονος και σύζυγος Κωνσταντίνου του Ο ', του υίοΰ τής περιβόητου Ειρήνης. Εΐνε δε γνωστόν εκ τής ιστορίας, δτι, του Κωνσταντίνου καταληφθέντος υπό σφοδρού έρωτος προς τήν Θεοδότην, ή Μαρία άπεπέμφθη αδίκως και παρά τάς παραστάσεις του πατριάρχου Τα- ρασίου καΐ ένεκλείσθη εϊς τίνα μονήν τφ 795. ΚαΙ όποϊαι μεν αί κατόπιν τύχαι τής έκπτωτου βασιλίσσης και πότε συνέβη ο θάνατος αυτής άγνοοΰμεν άλλοθεν. Άλλ' έ'ξεστιν εΐκάσαι, δτι εζη τουλάχιστον μέχρι του έτους 800, δτε φαίνεται γραφείς ό περί ου δ λόγος ενταύθα κώδιξ. Αληθώς εν αρχή αΰτου υπάρχει νεώτερος πίναξ τών περιεχομένων Ιπι χάρτου, ου έν τέλει χειρι του δεκάτου ογδόου ^) "Ενθ' άν. σ. 772 Β. ^) ΝίΗοδήμου Συναξαριστής Ιχδ. β. ΝΐΗολαΐόου Φιλαόελφέως. ^Λθήνησιν. 1868. Τομ. Α' σ. 353. ') 8ρί^ν. Ρ. ΣατηδτοΒ 0&(&1θ£;τιβ οί Ιΐιβ ΟγθθΙε Μ&ηαβοηρ^β οη Μοαηΐ ΑΛοβ. Έν Κανταβριγία της Αγγλίας. Τψ. Α' (1895) σ. 19. -^^^^. 1 αΙώνος φέρονται γεγραμμένα τάδε• Έγράφη ίέ παρά Μαρίας βαοι- λίσαης ίν Άει ω + 800, Το σημείωμα τοΰτο δύναται νά θεωρηθή δρΗώς ?χον, ά'τε άντιγεγραμμένον πιθανώς ε| άρχ<χίου σημείωμα- τος ΰπίίρχοντός -οτε Ιν τφ κώδικι, άλλα μή σωζόμενου σήμερον. Ώς εικός δε, πρέπει νάποδεχθώμεν , δτι δ το σημείωμα μεταγρά- ψας ανήγαγεν εΙς έ'τος άπό Χρίστου την έν τφ άπολεσθέντι σημέιώ- ματι όπό κτίσεως κόσμου χρονολογίαν. β >• « • • τη* *» *••*ί ί'•»»• ΠΑΝΟΜΟΙΟΤΓΠΟΝ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ Παραθέτω δ* ενταύθα πανομοιότυπον έν σμικρύνσει του τελευ- ταίου φύλλου του κώ§ικος, έν φ καΐ δ έν σχήματι σταυρού γεγραμ- μένος στίχος Σταυρέ φνλαττε βασίλισσαν Μαρίαν. Το πανομοιότυπον Γ το\3το, κατά φωτογραφίαν τη παρακλήσει μου ληφθεϊσαν υπό του κ. Ερρίκου ΒΓθθ1ί1ΐαΐΐ8, έξέδωκα ηδη πρότερον εν ττ\ έμτ] *Ιστορίςι της Έ?ΛάδοςΤόμ. Δ' σ. 37. Φέρεται δ' εν ττ) φωτογραφηθείση σελίδι το τέλος της Άποκαλΰψεως μετά του τέλους των πέριξ του κειμένου εν ττ) φ<2ΐ γεγραμμένων σχολίων του Ανδρέου Καισαρείας καΐ κάτω- θεν μέν αυτών, απέναντι δε του σταυροσχήμου σημειώματος της βασι- λίσσης Μαρίας νεώτερον σημείωμα, γεγραμμένον τον δέκατο ν δ'γδοον αιώνα, ει μη αρχομένου του δεκάτου ενάτου, καΐ έχον ως έξης* Μαρία ή εκγονος Φιλάρετου του Έλεή μονός ' γυνή δε γενομένου Κωντσταν- τίνου βασιλέως ' υΐοϋ Είρήνης των αυγκροτησάντων την άγίαν ίβδό- μην Σύνοδον, έν Νικαί(^ κατά των είκονομάχων τ^τις βιασ&εΧοα έλαβε το άγγελικόν σχήμα, ήσυχάσασα έν Μοναστηρίω' έν Βυζαντίφ, Του κωδικός τούτου σώζεται έν τη αυτή μονή του *Αγίου Παύλου ΰπ' αρ. 48 άπόγραφον κατά τον δέκατον ενατον αΙώνα γενόμενον υπό του μονάχου βιβλιογράφου Ιακώβου "Αγιορείτου του πρεσβυτέρου και επιγραφόμενον «Σχόλια εΙς τάς Πράξεις τών άγιων Αποστόλων σωζόμενα έν παλαιφ μεμβραΐνω τευχει χειρογράφω της άυιδίμου Μαρίας βασιλίσσης 'Ρωμαίων». Θ' αΙώνος. — Καόία. ΕΙνε γνωστή εκ της ιστορίας ή περί τό έτος 810 γεννηθεϊσα ευφυής αΰτη κόρη, ή και Εικασία και Κασιανή ονομαζόμενη, ήτις, άποτυχουσα τών λέκτρων του αύτοκράτορος Θεοφίλου, προτιμήσαντος αυτής τήν εκ Παφλαγονίας Θεοδώραν, έκλείσθη εν τή ΰπ' αυτής κτι- σθείση μονή, έν ή και διήγαγε τόν βίον, διατρίβουσα περί τήν σύν- ταξιν ιερών ΰμνων. Πολυθρΰλητον δε εΐνε καΐ τό κατά τήν μεγά- λην Τετάρτην ψαλλόμενον έν τή εκκλησία τροπάριον τής Κασιανής Κΰριε ή εν πολλαΐς άμαρτίαις περιπεσοΰσα γυνή^) ^) "Ιδε περί Κασίας ιδίως τήν μονογραφίαν του ΚτΗΐηδαοΗβΤ Εοβία έν τοις δίΐ2ηη^Ι)6ηο1ιΙ:θ άθΓ ρΜΙο^. — ρΐίίΐοΐ. αηά ά'βτ ΙιίβΙοΓ. 01&88Ό άβΓ Ε. 1)&76ΐ. Α^αά. άθΓ "ν^ΐΒΒ. 1897 σ. 305-370 χαΐ έν ίδίο) τεύχει και τήν του Σωφρο- 1 αΙώνος φέρονται γεγραμμένα τάδε* Έγράφη δέ παρά Μαρίας βαοι- λίασης Ιν ίιει ω + 800. Το σημείωμα τοΰτο δύναται να θεωρηθή ορΜώς έχον, ατε άντιγεγραμμένον πιθανώς εξ αρχαίου σημειώμα- τος ύπα'ρχοντός -τότε §ν τφ κώδικι, άλλα μη σωζόμενου σήμερον. Ώς εικός δε, πρέπει νάποδεχθώμεν , δτι ό το σημείωμα μεταγρά- ψας άνήγαγεν εις έτος άπό Χρίστου τήν Ιν τφ άπολεσθέντι σημέιώ- ματι απο κτίσεως κόσμου χρονολογίαν. ί '^-ά» τ^' -^Λί»^ _ . - '— ^. - , ^^¥' ΠΑΝΟΜΟΙΟΤΓΠΟΝ ΤΗΣ ΓΡΑΦΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΙΣΣΗΣ Παραθέτω δ* ενταύθα πανομοιότυπον εν σμικρύνσει του τελευ- ταίου φύλλου του κώ$ικος, εν φ και ό |ν σχήματι σταυρού γεγραμ- μένος στίχος Σταύρε φύλαττε βασίλιασαν Μαρίαν. Το πανομοιότυπον Γ τοΰτο, κατά φωτογραφίαν ττ| παρακλήσει μου ληφθεϊσαν υπό του κ. Ερρίκου ΒΓθθ1ί1ΐδΐΐΐ8, εξέδωκα ηδη πρότερον εν τη έμη Ιστορία της Έ?νλάδοςΤόμ. Δ' σ. 37. Φέρεται δ' εν τη φωτογραφηθείση σελίδι τό τέλος της Άποκαλΰψεως μετά του τέλους των πέριξ του κειμένου εν τη ωα γεγραμμένων σχολίων του Ανδρέου Καισαρείας καΐ κάτω- θεν μεν αυτών, απέναντι δε του σταυροσχήμου σημειώματος της βασι- λίσσης Μαρίας νεώτερον σημείωμα, γεγραμμένον τον δέκατον δ'γδοον αιώνα, ει μη αρχομένου τοί5 δεκάτου ενάτου, και έχον ως έξης* Μαρία ή εκγονος Φιλάρετου τον Ελεήμονος* γννη όέ γενομένου Κωντσταν- τίνου βασιλέως ' υΐον ΕΙρήνης των ονγκροχησάντων την άγίαν έβδό- μην Σύνοδον, ίν Νικαί<^ κατά των είκονομάχων ί^τις βιαοϋεΧοα ίλαβε το άγγελικόν σχήμα, ήσυχάσασα εν Μοναστηρίω' ίν ΒυζαντΙφ, Του κωδικός τούτου σώζεται εν τη αύτη μονή του *Αγίου Παύλου ΰπ' αρ. 48 άπόγραφον κατά τον δέκατον ενατον αΙώνα γενόμενον υπό του μονάχου βιβλιογράφου Ιακώβου "Άγιορείτου του πρεσβυτέρου και επιγραφόμενον «Σχόλια εις τάς Πράξεις των αγίων Αποστόλων σωζόμενα εν παλαιφ μεμβραΐνω τευχει χειρογράφω της άυιδίμου Μαρίας βασιλίσσης 'Ρωμαίων». Θ' αΙώνος. — Καιίία. Εΐνε γνωστή εκ της ιστορίας ή περί τό έτος 810 γεννηθεϊσα ευφυής αΰτη κόρη, ή και ΕΙκασία και Κασιανή ονομαζόμενη, ήτις, άποτυχουσα τών λέκτρων του αΰτοκράτορος Θεοφίλου, προτιμήσαντος αυτής τήν εκ Παφλαγονίας Θεοδώραν, έκλείσθη εν τη ΰπ' αυτής κτι- σθείση μονή, εν ή καΐ διήγαγε τόν βίον, διατρίβουσα περί τήν συν- ταξιν ιερών ΰμνων. Πολυθρύλητο ν δε εΙνε καΐ τό κατά τήν μεγά- λην Τετάρτην ψαλλόμενον εν τη εκκλησία τροπάριον τής Κασιανής Κΰριε ή έν πολλαϊς άμαρτίαις περιπεσουσα γυνή^) ^) "Ιδε περί Κασίας ιδίως τήν μονογραφίαν του ΚπΐηίδαοΙίβΤ Εοβία έν τοις 8ϋ2ηη2Βΐ)βπο1ι1:β άβΐ ρΜΙΟδ. — ρΗίΙοΙ. ηηά 'ά'θτ ΙιίβώΓ. ΟΙ&δββ άβί Κ. 1)Ε7βΓ. ΑΐίΕά. άθΓ "\^ίβ8. 1897 σ. 305-370 και έν ίδίο,) τεύχει και την του Σωφρο- 12. Περι ταύτης λοιπόν της υμνογράφου υπάρχει παράδοσις, καθ' ην ώς μοναχή έγραψε Ψαλτήριον δια γραμμάτων μικρότατων, κατ- ορΰώσασα να περιλάβη την δλην βίβλον εις εξ μόνα φΰλλα περ- γαμηνής, και δτι δ κώδιξ ούτος σώζεται εν τή βιβλιοθήκη του δρους Σινά ^). Άλλα το ψαλτήριον του. Σίνα το κατά την παράδοσιν άποδι- δόμενον εΙς τήν Κασίαν άνεγνωρίσθη ήδη προ εΙκοσιοκτώ ετών ώς γεγραμμένον δια χειρός πολύ μεταγενεστέρας του ένατου αιώνος, καθ' 6ν εζησεν ή Κασία *^) . Όρθώς δ' αναφέρει ό Σωφρόνιος Πετρίδης ^), δτι τό χειρόγραφον τοΰτο 6 μεν Κοηά&ΙίΟν προςέγρα- ψεν εις τόν δέκατον τρίτον αιώνα*), ό δε είδικώτερον περιγράψας αυτό Ο&ράίΐΐ&υδθη εΙς τόν δέκατον τέταρτον. Φέρεται δ* εν τη πρώτη σελίδι του /ώδικος τό έξης σημείωμα, εν φ λανθάνει ϊσως τό δνομα τοί5 γράψαντος* Τό παρόν ψαλτήριον υπάρχει τον αγίου δρους Σινά, καΐ δςτις τ^'&ελε βουλη'&εϊ άποξενώοαι τον άγιου μονα- στηρίου Μοτω άφωριομένος και ασυγχώρητος άπό ϋ'εου παντοκράτορας, ^Ιωάσαφ τον αγίου δρους Σινά ^). Τοια(5ται δε παλαιογραφικαΐ πλάναι ψευδούς αποδόσεως χειρο- γράφων εις ανύπαρκτους βιβλιογράφους δεν εΐνε ασυνήθεις εν ταϊς έλληνικαις μοναις. Οΐίτως εν άγίφ Όρει πολύτιμον μεν Εύαγγέλιον γεγραμμένον όλον χρυσοϊς γράμμασι τόν δέκατον τέταρτον αιώνα καΐ άποκείμενον εν τφ θησαυροφυλακίω του Καθολικού της μονής Χιλιανταρίου λέγεται υπό τών μοναχών δν αύτόγραφον Ιωάννου του Χρυσοστόμου ^) ό δε πολύτιμος κώδιξ τής μονής Παντοκράτο- νίον Πετρίδον Οαββία έν τ^ Κθναβ (Ιβ ΓΟήβη! ΟΙΐΓθϋθη. Έν Παρισίοις. 1902 σ. 218-244. Πρβλ. Σηνρ . Π. Λάμηρον Γνώμαι Κασίας έν Δελτίω της Ίστορ. και έθνολ. εταιρείας Τομ. Ε' σ. 533. Ιστορία της Ελλάδος Τομ. Δ' σ. 120 χ. έ. *) Γεωργίου Ν. Σάσσον Ακολουθία της αγίας όσίας μητρός ημών Κασσιανής. Έν Άλεξανδρεία. 1889. ') 2Γ. Γρηγοριάδον Ή ιερά μονή του Σίνα. Έν Ίεροσολύμοις 1875 σ. 19. 8) "Ενθ'άν. σ. 231. *) Κοηάαίεον Ραίβοΐιββίνίβ άρ. 100 ^) ΟανάίΗαιίΒβη Ο&Ι&Ιο^ιιε οοάίοαηι Θι&βοοηιηι δίη&ίϋοοΓαηι α 22 άρ. 108. ^) 8ρΊ/ν. Ρ. ΣαηιΙ)Τ08 Οαΐαΐο^ηβ οί ΐΐιβ ΟΓββΙε ιη&ηυβοηρΐ: οη Μοαηΐ; Αίΐιοβ Τομ. Α' σ. 30 άρ. 326 (105). 11 ρος δ περιέχων Τετραευάγγελον, έπιστολάς Τρηγορίου του Θεολό- γου καΐ νομικάς συλλογάς, γεγραμμένος δε τον δέκατον τρίτον αιώνα εΐνε γνωστός παρά τοις 'Αγιορείτας ώς Εύαγγέλιον γραφέν υπό του τόν πέμπτον αιώνα άσκήσαντος οσίου Ιωάννου του Καλυ- βίτου^). Κατά ταύτα ή Κασία διαγραπτέα τό γε νΰν έχον εκ του κατα- λόγου τών Ελληνίδων βιβλιογράφων, ών σώζονται κώδικες, συμ- περιελήφθη δ' ενταύθα μόνον, δπως έξελεγχθτ) ή πλάνη του σιναϊ- τικού θρύλου. ΙΑ' αΙώνος•— Κα^ΙΑ. Ήτο κυρία του ΰπ' αρ. 109 κωδικός της βιβλιοθήκης του εν Κωνσταντινουπόλει Μετοχίου του Παναγίου Τάφου, ειληταρίου πο- λυτελώς γεγραμμένου και κεκοσμημένου δι' εικόνων, περιέχοντος δε την λειτουργίαν Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Μετά την μυστικήν εύχήν, ης ή αρχή Μεμνημένοι τοίννν της σωτηρίου ταύτης εντολής δ βιβλιογράφος έγραψε τάδε* Μνήσϋητι Κύριε της δούλης σον Καλής. Εΐνε δ'αυτη πάντως ή δαπανήσασα εις τήν γραφήν του πολυτίμου εΙληταρίου και κυρία αυτοΰ, περί ης ουδέν τι πλέον γινώσκομεν. Εις δε τό άρχικόν τούτο εΐλητάριον προςετέθησαν τόν δωδέκατον αιώνα ευχή της προθέσεως και ευχή τών αντιφώνων α' β' γ'. Περιήλθε δε καΐ δ κώδιξ οΰτος εις τήν βιβλιοθήκην, εν ί) σήμερον απόκειται, εκ της Ιδιωτικής βιβλιοθήκης του φιλόμουσου πατριάρ- χου Ιεροσολύμων Κυρίλλου Β'^). Περί τό 1114 |ΐ• Χ. — £Ι^4νη Δοίτκατνα• Της αύτοκρατείρας ταύτης, συζύγου Αλεξίου του Κομνηνού, μόνον τήν υπογραφή ν εχομεν, ην φέρει τό Τνπικόν τής σεβάσμιας * ^) Αυτόθι σ. 112 άρ. 1268 (234). ^) '^Ι^. Παηαδοηούλου Κερα^ιέως *Ιεροσολυ|ΐ.ιτιχης βιβλιοθ7{χης Τομ.. 4' σ. 160-175. 1^ μονής της νπεραγίας Θεοτόκου της Κεχαριτωμένης της έκ βά&ρων νεονργη&είσης καΐ σνστάοης παρά της ευσεβέστατης αύγούστης κνράς ΕΙρήνης της Δουκαίνης κατά την αυτής πρόςταξιν καΐ γνώμην ύφη- γη'&έν τε καΐ έκτε&έν, Ευρηται δε τοΰτο το Τυπικόν εν τφ περγαμηνφ κώδικι της Εθνικής Βιβλιοθήκης των Παρισίων 3Η4 (Κθ^ίΐΐδ 3019). Την δ' εν τφ φ. 129 ΰπογραφήν της αυτοκράτειρας εξέδωκε πανομοιο- τύπως δ Μοηίίαυοοη ^). Εξεδόθη δε το Τυπικόν της ΕΙρήνης το μεν πρώτον υπό τοι5 Μοηίί&υοοη ^) , είτα δ* εν τη Ελληνική Πατρολογία του Μί^ηθ ^) καΐ τέλος υπό του ΜίΜοδίοΙΐ καΐ ΜύΙΙθΓ*). Εις τό αυτό δε πρω- τότυπον Τυπικόν εικάζει ό Άθαν. Παπαδόπουλος Κεραμεύς δτι άνή- κουσιν εξ ψύλλα του υπ. αρ. 57 περγαμηνου κωδικός του μοναστηρίου του τιμίου Σταύρου του νυν μετά των λοιπών χειρογράφων της αΰτης βιβλιοθήκης συναποκειμένου εν τη βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων ^). Ήτο δε ή ΕΙρήνη Δοΰκαινα γυνή πεπαιδευμένη και μελετηρά, πολλαχώς συντελέσασα εις την μόρφωσιν της θυγατρός "Αννης, ήτις διηγείται περί αυτής τάδε* Μέμνημαι τής μητρός καΐ βασιλίδος πολ- λάκις , άριστου προκειμένου , βίβλον εν χεροΐν φερούσης καΐ τους λόγους διερευνώ μένης των δογματικών αγίων πατέρων, μάλιστα δε του φιλοσόφου Μαξίμου και μάρτυρος. ^Εσπουδάκει γάρ ου τοοον- τον περί τάς φυσικάς συζητήσεις , δπόσον περί τά δόγματα^ την δντως σοφίαν καρποϋούαι βουλομένη. Και μοι πολλάκις '&αυμάζειν ίπγιει, καΐ '&αυμάζουσα εφην προς αυτήν « πώς αύτό&εν προς τοσούτον ϋψος άπέβλεψας ; εγωγε τρέμω , και ούδ '' ακροις ώσΐν αποτολμώ τούτων επαίειν, Τό γάρ πάνυ '&εωρητικόν τε καΐ νοερόν του ανδρός, ^) Ρίΐ1αθο^Γ&ρ1ιι& βΓ&βοΕ σ. 301. *Ίδε και σ. 58, 102, 300. Πρβλ. Οτηοηί Ιηνβηί8Λΐ'6 Βοηιιη&ίΓθ άββ ιηαηαβοπίβ βΓβοβ άθ Ια ΒίΙ)1ίο1;1ΐθ(][α6 ΝΕίίοη&Ιβ Τομ. Α' σ. 40. ^) Αη&Ιθθ1;α (τΓ£ιθ6& βίνβ ναήα ορυβοαία (τΓ&βοα Ιιαοΐίθηαβ ηοη βάΐΐα. Έν Παρισιοις. 1668 σ. 136 κ. Ι. 3} Τομ. ΡΚΖ' σ. 992 κ. έ. *) Αοί& β* άίρίοιη&ία σ. 327-391. *) ΊερΌσολυμιτική βιβλιοθ7[κη Τομ. Γ' σ. 116. 11 ώς φαοιν, ϊλιγγον παρέχεται τόίς άναγινώσκονοίν^. Ή δε μειδιάσασα εψη' ^ίπαινετην όϊδα την δειλίαν ταντην καΐ ονδ' αυτή άτρέμας ταΐς βίβλοις ταύταις πρόςειμι, ^Αλλ' δμως άποσπαο'&αι τούτων ου δνναμαι. Συ δέ μοι μικρόν άνάμεινον, καΐ, ταΐς Άλλαις έγκύψααα βίβλοις πρότερον, καί της τούτων άπογεύαει ήδύτητος ^». β ΙΒ' αΙ&νος τελεντώντος• — Κωνόταντϊνα ή δί^θεν θνγάτηρ Μτ^Ο^ηλ *Ακθ|ΐτνάτον« Ώς βιβλιογράφον θα ήδυνάμεθα να υποθέσω μεν και λογίαν εν Αθήναις κόρην, περι|ής πολλά ελεγεν ό "Αγγλος Ιωάννης Β&δίη^θ- δίοΐ^θδ. Ό άρχιδιάκονος εκείνος της Λεικεστρίας ( ΙίθίΟθδίθΓ ) διηγεϊτο κατά τον "Αγγλον χρονογράφον Ματθαίον Πάρις εις τον έπισκοπον Αιγκολνίου Τοβέρτον μεταξύ άλλων περί των διδαγμά- των καΐ των βιβλίων άτινα είχε συναποκομίσει εκ τοΰ χρόνου των εν Αθήναις σπουδών αΰτοΰ καΐ δτι τάς άρίστας των γνώσεων έχρεώστει εις νεαράν κόρην οΰπω εικοσαέτιδα, την θυγατέρα του αρχι- επισκόπου Αθηνών Κωνσταντϊναν . Παρίστανε δέ ταΰτην κάτοχον πλείστων γνώσεων και συν τοις άλλοις προλέγουσαν ασφαλώς εις τους άκροωμένους λοιμούς, καταιγίδας, εκλείψεις ηλίου, ου μην άλλα καΐ σεισμούς ^). Κόρη ούτω σοφή παριστανομένη θά ήτο λίαν πιθανόν να ΰποτεθη ου μόνον μελετώσα τά ύπ' άλλων συγγεγραμμένα, αλλά και, ει μη συγγράφουσα, πάντως άντιγράφουσα βιβλία. Και ό μεν Ηορ£, παρατηρήσας, δτι ή διδάσκαλος του Β&δίη^θ- δίοΐίθδ Κωνσταντϊνα ήτο βεβαίως Έλληνις, απεδέχθη, δτι αΰτη ουδεμία άλλη ήδΰνατο νά είνε ή θυγάτηρ τις του Μιχαήλ Ακομι- νάτου, γεννηθεϊσα προ της αρχιερατείας αν^^ν, §ΓΓΐδή τοΰτο μεν δ "Αγγλος μάγιστρος δεν ήδΰνατο νά είχε σπουδάσει εν Αθήναις άργότερον του 1175, τοΰτο δέ δεν ύπήρχον εν Αθήναις Έλληνες *) "Αννης Κομνηνης Ιχδ. Β(ίννης Τομ. Α' σ. 263, 19. 264, 13. ') Ματθαίου Ρατίβ ΟΙίΓοηίοα Μ&]ογ& 2κδ. Σηανά, Έν Λονδίνω Τομ. Ε' 1880) σ. 285-286. Η αρχιεπίσκοποι έπΙ των Λατίνων των κυριευσάντων εν ?τει 1205 την πόλιν ^). Άλλ' ήδη τφ 1878 εν τη ρμη συγγραφή Αι Αθήναι περί τα τέλη του δωδεκάτου αιώνος απέδειξα, δτι ό Μιχαήλ Ακομινάτος εν οΰδενΐ των εΙς χείρας μου ευρισκομένων καΐ οΰπω τότ ' έκδεδομένων έργων ποιείται λόγον περί θυγατρός* §ητώς δ* άπ' Ιναντίας λέγει* ει γαρ καΐ πατήρ ουκ έγενόμην^ άλλ* οϊδα τά ίπΐ τοις τιαισΐ των πατέρων σπλάγχνα. *Έτι δε κατηγορηματικώτερον εξέφρασα τους περί της Κωνσταντίνος εκείνης δισταγμούς μου το έπόμενον έτος εν τη Εΐςαγωγή της εκδόσεως των Σωζόμενων του "Ακομινάτου, προς- ■θείς περί αυτής την άμφιβολίαν, &ν νπήρξεν άλη'&ώς^). Τφ δε 1888 δ Φερδινάνδος Γρηγορόβιος, δςτις διέτριβεν ήδη περί την παρασκευήν τής μετ* ου πολύ εκδοθείσης Ιστορίας της πόλεως Αθηνών κατά τους μέσους αιώνας, γράψας την πραγματείαν 4 Ό θρύλος περί τής σπουδής τών επιστημών εν Αθήναις κατά τον δωδέκατσν αιώνα», έστηρίχι^η εις την έμήν άπόδειξιν περί του Άκο- [ΐινάτου ώς άτέκνου, και απεδέχθη, δτι τά μαρτυρούμενα υπό του Ματθαίου Πάρις είνε υπερβολικά καΐ εν μέρει κατεψευσμένα ^). Ταΰτά δ* επανέλαβε το έπιόν έτος και εν τη Ίστορίςι τών Αθηνών ^). Κατά ταΰτα ή Κωνσταντΐνα διαγραπτέα εκ του καταλόγου τών κατά τους μέσους αΙώνας "Ελληνίδων λογίων καΐ βιβλιογράφων, τουλάχιστον ώς θυγάτηρ του Μιχαήλ Ακομινάτου. ') Ηορί ββββΙιίοΗίθ βπβο1ΐθη1&η(ΐ8 ίιη ΜιΙΙθΙ&Ηθγ αη(] ίη (Ιβτ Νβαζβϋ εν :η Εγκυκλοπαίδεια του ΕγβοΙι και βΓπΙ)βΓ Τμήμα Α', Τομ. 85 σ. 177. Ταύτα δ' έπαν- έλαβον εξ αύτου παραλαβόντες ο Ηβτίζδβτ^ βββοΐιίοΐιύθ βΐ'ίθοίιβηΐ&αάβ βοΗ άθΐη ΑΙ)8^βΓΐ}βη θββ Αηϋ^βη Ι.β1}βη8. Έν Γώθα. 1876 Τομ. Α' σ. 376 και 6 Γ. Κων σταντινιδης έν = Ιστορία τών Αθηνών εκδ. α'. 1876 σ. 308. Άλλ' ϊδε εν β' έκδό- σει του 1894 σ. 543 κ. έ. τήν επανο'ρθωσιν αύτοΰ μετά τά παρ' Ιμοίϊ και του Γρηγο- ροβ(ου παρατηρηθεντα κα\ τήν μετά δισταγμού Ικφερομένην είκασίαν μη τοι ή Κ,ων- σταντϊνα ητο θετή θυγάτηρ ή ανεψιά τοΟ Μιχαήλ Ακομινάτου *) Μιχαήλ Ακομινάτου του Χωνιάτον Τά σωζίίμενα. Έν 'ΑθτΙναις 1879. Τ(ίμ. Α' σ. κθ'. *) Οτβ^ονονίηΒ ρίθ Ιίθ^βηάθ νοιη δίαάίαπι άβΓ ΨίβββηβοΙίΛΛθη ίη ΑΙΗθη ίιη ζνΟΐίΙβη ^£ι11^11ιιηάθ^^ έν τη ΖβίΙβοΙιήίίι Μγ Θββοΐιίβΐιύθ αηά Ροΐίϋΐε. 1884. σ. 815. *) Οτβςιοτοννα8 Οββοΐιίοΐι^β (ΙβΓ δίίΐάΐ: ΑΙίΙίθη ίιη ΜίΙίβΙ&ϋβΓ. Έν Στουτγάρδη. 1889. Τομ. Α' σ. 232 κ. έ. ΙΓ' αΙώνος. — Ηα^ία'^ονα^^Α• Έν τφ νπ &^. 268 ί ] χώδιχι της εν Μόσχι; Συνο- ΠΛΝΟΜυ]ΟΤΓ[Ι(>Ν Ί 16 διχης βιβλιοθήκης, περιέχονιι Σχηματολόγιον ιών εκκλησιαστικών βαθμών καΐ γενρομμένφ έπι περγαμηνής τον δέκατον τρίτον αΐωνα, εϋρηνται Ιν φ. 119 Ρ γεγραμμένα τάδε" Έγραψε ταντα χεΙρ μονα- χής Μαρίας- αΙτώ Λί πάτερ, ίνζνχόντα τ^ βίβλφ &εον δέεσ&αι καρ- δίας δια&έαει ψνχής , δπως ε^ροιμι τήν αωτηρίαν. Το σημε£(ι)μα τοΰτο παραθέτει μεν καταλογίίδην 6 αρχιμανδρίτης Βλαδίμηρος Ιν τφ βωσιστί γεγραμμένφ Συστηματιχφ καταλόγφ των χειρογροίφων της Ιν Μόσχςι Συνοδικής βιβλιοθήκης '), καθ' 3 γέγραπται και ίν τφ κώδικι, άλλα τοΰιο πρέπει νά χωρισθχί εΙς χωλίΛμβικά τρίμετρα ώ8ε• Έγραψε ταντα χειρ μοναχής Μαρίας' αΙτώ δί, πάτερ, Ιντνχόντα τ^ βίβλφ ϋεον δεεσϋαι καρδίας δια&έαει, ψνχης δηως εϋροιμι ιήν αωτηρίαν. Καϊ παρά μεν τω Β>^διμήρφ δεν γίνεται λόγος, δν τό σημείωμα εΐνε γεγραμμένον τον αυτόν αιώνα καΐ ΰπό της αίιτής χειρός, δι' ής Ιγρίίφη ο δλος κώδιξ. Άλλ' δ την Συνοδικήν βιβλιοθηκην τής Μό- σχας επαξίως διευθύνων κ. Ν. ΡοροΗ. ερωτηθείς παρ' έμοϋ, εύη- ρεστήθη νίί μοι γράψϊΐ τϊ) 5 Μαρτίου 1903, δτι όλον το χειρόγρα- φον εΐνε γεγραμμένον υπό τής αϊιιής χειρός εκτός τριών φύλλων Ιδί^ σημειουμένων παρά τφ Βλαδιμήρφ, εΙς δ δεν συμπεριλαμβάνειαι τό ανω σημείωμα. Κατά ταϋϊΌ ή μοναχή Μαρία εΐνε βιβλιογράφος τοϋ δεκάτου τρίτου αΙώνος. Παρεθηκα δ' ανωτέρω και πσνομοιότυπον τοϋ σημειώματος τοΰ γραφέντος ΰπό τής βιβλιογράφου τοϋ κωδικός Μαρίας κατά φωτο- γραφίαν προθΰμως μοι άποσταλεϊσαν ύπό τοϋ κ. ΡοροίΓ. 8 ΙΔ' αΐ&νος. — Ι'^ύφροΰύνη Τ^αηεζοννΐϊα (ΐονα;;». Έν λειτουργι,ίφ Εΐιαγγελίφ άποχειμένφ έν τψ Ιεροσολυμιτικφ μοναστηρίψ χφ λεγομένφ Μεγώλϊΐ Παναγίςι, γεγραμμένφ τφ 1061 ') Εν Μοσχϊ- 1894 ι. 387. 17 ή 1062 ευρηται δια γραμμάτων του δεκάτου τετάρτου αιώνος το σημείωμα τόδε* -4- Τοντο τό Ευαγγέλιον ευρίσκεται της μοναχής Ευ- φροσύνης της Τραπεζονντίας' ετέ&η ίν τω ναώ της Θεοτόκου Κυρίου ^ της Παναγίας , ένεκα μνημόσυνου αυτής ' οςτις δε έπάρει αύτώ από την θεοτόκον μου άς • έχει τάς αράς των άγιων τιη '&εοφόρων πα- ' τέρων των ίν Νίκαια + ^). Σημειωτέον δε, δτι και προς άλλην ευλαβή γυναίκα συνδέεται ο αυτός ούτος κώδιξ, την Κυπρίαν ήγουμένην της Ύπεραγίας Θεο- τόκου των καλογραιών εν ^Ιερουσαλήμ Μαγδαληνή ν, ήτις εν ετει 1615 έφρόντισε περί πλούσιας καΐ περιτέχνου διακοσμήσεως τοτ5 χειρογράφου, καθ' α διδάσκει ημάς ή εξής επιγραφή γεγραμμένη δια κεφαλαίων γραμμάτων -|- Το ιερόν καΐ '&ίον ευαγγελίων, τό έκκόσμι- σεν. ή Μαγδαλινή η Κυπρέα ήγουμενι. και τό ίπροςίλοσε εΙς την μονή ν τής ύπεραγήας Θεοτόκου, των Καλογρη&δων τής αγίας πόλεως^ Ιερου- σαλήμ καΐ ΐτις τό αποξενώσι να Ιχι τάς αράς των τριακόσιων δέκα και δκτό '&εοφόρον πατέρων τον ε Νίκαια συνώδου ;• έτους αχιε'. Συνέκειτο δε ή διακόσμησις αυτή, ής έπεμελήθη ή ηγουμένη Μαγδαληνή, εις τήν περικάλυψιν των εξωτερικών πινακίδων του Ευαγγελίου δι' αργυρών επίχρυσων πλακών φερουσών εκτΰπους παραστάσεις, άς περιγράφει ο Άθ. Παπαδόπουλος Κεραμευς. Υπήρξαν δε τα τορεΰματα ταΰτα πιθανώς έργον αραβόφωνου Ίεροσολυμίτου τεχνίτου, καθ* α δύνα- ται τις να εΐκάση εξ αραβικής επιγραφής βραχείας, δηλοΰσης, καθ* α φαίνεται, τό δνομα του έργασαμένου ^). θ Ι Δ ' αΙώνος. — "Αννα Κο^ινηνη Ταονλατνα Στρατηγοπονλίνα ώς Άντωντα |ΐονα2ςιτι• Έν τω ΰπ' αρ. 6 κώδικι τής εν *Άγίω "Ορει μονής του Παν- τοκράτορος, γεγραμμένω μεν τόν δέκατον τέταρτον αιώνα, περιεχοντι δε λόγους πανηγυρικούς εις δεσποτικάς και άλλας έορτάς, ευρίσκεται έν φ . 3β ή σημείωσις ήδε ' Ή ιερά αυτή και πλουσιωτάτη βίβλος ^ι *ΑΘ. Ηαηαδύηούλου Κ^ραμέως Ίεροσολυμιτιχή Βιβλιοθτίχη Το'μ.. Γ' σ. 229. «) "Ενθ' άν. σ. 226. 2 τιεριέχει μίν τοΙς αναγκαιότερους των δεσποτικών χαΐ ^είοη• ίορτ&ν πανηγυρικούς λόγους καί ηνων επισήμων χαΐ μεγάλων αγίων βίους καί εγκώμια αρχομένη άπό μηνός Σεπτεμβρίου καΐ καταλήγουσα μέ- χρι κη'ι τον τέλους τον Αυγούστου, Άι Λέ χαι τους άπό της Κυριακές τοο Τελώνου καΐ τον Φαριααίου άχρι της αγίας καΐ μεγάλης Τεοοαρα- κοσιΓμ αννή&ως άναγινωαχομένονς ίστοριχοίς ζ καΐ 5λλως διαλάμβαναν. τας, άλλα δη χαΐ αυτής της Πεντηκοατής δλως ?ως καΐ των αγίων Πάν- των. Ί'^ψιλοπονή&η όέ αΰτη και ίαπονδάο&η ουντε'&ηναι τε καΐ γραφή- ΐΊΐι κΐΓίως κα&ώς όράται ίχουσα παρά της πανενγενεατάτης και σέβα• ημιωτάτης καΐ άϊδήμου κτητορίααης κυράς Άννας Κομνηνής 'Ραονλαί- νης της Στρατηγοπονλίνας και πρωτοατρατορίαοης της δια τον &είον «α! αγγελικού σχ^^αιος μετονομασ&είσης Άντωνίας μοναχής . Προςετέ^ δε κιιι άφιερώ&η μετά των λοιπών ών κατά καιρούς πεποίηκε βίβλα>ν τε και παντοδαπών σχενών καΐ Ιερών κοιμηλίων Ιν τ^ αϋτϋ σεβάσμια και εί-αγεστάτγ} μονή τον κραταιον &εον καΐ σωτήρος ημών Ίησοϋ Χΐ/ιοτον ψυχικής ϊνεκα αωτηρίας αυτής. 01 οίν άναγινώσκοντες ταύτην την ι^αυμασίαν βίβλον ή καΐ άλλως ίντυγχάνοντες ενχεσ^ι ίπίρ αυτής Άξιονμεν οίν τοί^ς ττ/ν τοιαύτην ίντνγχάνοντας Ιεράν βίβλον καΐ μ<ίλιοτ<ι τοις ίν τ^ τοιαύτη] αεβααμίΐ} μονή Ινασκονμεναις ενλαβεστάταις μοι-ιιχ'ϊϊς οΐ γεγραφότες την παρονσαν βίβλον ίνα μετ" ενλαβείας κα! τής ηίΐεηούσης κα&αρότητός τε καί αεμνότητύς άπτεαϋαι τον τοιούτον βιβλίου καί μή άνίπτοις χερσί, τ6 άδόμενον, ή &λλως ίπό ίλαίον ^ίξεως και μεταχειρήσεως κανδήλων ή πλήσεως είλημμέναις' ούδί: γάρ τοντο Λεριττον ή ίξ ίαντών λέγομεν, αλλά τοις άγίοις είς τοϋτο πατράσι και &εοψιΊΐ}θΐς πεΦόμενοι οΐτινες τοις τής άγιας εκκλησίας . . . την ϊσην άπονέμειν τιμήν διατάττονται, ήν χαΐ τόϊς Ιεροΐς Εναγγελίοις, μάλλον δε και αΐιτόϊς τοις ατανρικοϊς ίκτνπώμααιν, γινώακονααι και τοντο ώς ονχ απλώς ουδέ ώς ίτυχεν ή τοιαύτη γέγονε βίβλος άλλα μετά τής πλεί- στης ΐίόδον, πολλήν μέν και ήμεϊς είς το γράψαι ταύτην άναδεξάμενοι κάπον, πλείονα δι ΰπομεμενηκότες μόχ&ον τε και ταλαιπωρίαν περί την τής όλης πραγματείας σνλλογήν καΐ αννά&ροιοιν, άλλον άλλοχό&εν ίρα- νιζόμενοι ίόγον καΐ ίτέρω&εν έτερον αιτούντες βιβλίσν. Διά ταντα γονν ου καταφρονητέον ϋμϊν ταύτης τής αξιώσεως ^ εντολής, άλλα τήν 19 δέουοαν περί την βίβλον τηρητέον κα'&αρότητα καΐ σπουδην πίστεως, και τοϋτο εΙς '&εόν άλη^ονς ηγουμένους ίργον το τάς '&είας βίβλους άγειν διά τιμής περιγίνεται, ίνα καΐ το μνημόσυνον ΙπΙ πλέον των κτη- σαμένων περιοώζηται ^). Έκ της υπό παλαιογραφικήν εποψιν άξιολογωτάτης ταύτης ση- μειώσεως γίνεται φανερόν, δτι πολλοί υπήρξαν οι γεγραφότες τον κώδικα, και τοΰτο κατά παραγγελίαν της "Αννης Κομνηνής Έαου- λαίνης της Στρατηγοπουλίνας της ως μοναχής μετονομασθείσης Άντωνίας, ήτις και ανέβηκε την βίβλον ταΰτην, καθ* α καΐ αλλάς κατά καιρούς ύπ' αυτής ποιηθείσας, ήτοι κατά παραγγελίαν αυτής γραφείσας, ώς καΐ παντοδαπά ιερά σκεύη καΐ κειμήλια εις τήν ύπ' αυτής κτισθεϊσαν μονήν του κραταιού θεού και σωτήρος ημών 'Ιησοΰ Χρίστου, ήτοι του Παντοκράτορος . *Ητο δε αυτή ή μονή γυναικεία, ώς ήδύνατο νά εϊκασθή και έκ τής υπό γυναικός κτί- σεως αυτής καΐ ώς άλλως γίνεται δήλον και έκ του σημειώματος, εν φ ρητώς μνημονεύονται αί ένασκούμεναι έν τή τοιαύτη σεβα- σμί(2ΐ [ϋθ\χ\ ευλαβέσταται μοναχαί. "Ώςτε απλή σύμπτωσις εΐνε ή ομωνυμία ταύτης τής γυναικείας μονής του Παντοκράτορος καΐ τής έν τω *Αγίφ "Ορει, έν ί) νυν εναπόκειται δ κώδιξ. "Αρα ό σύζυ- γος τής "Αννης Κομνηνής, περί ής ενταύθα δ λόγος, κατ' ουδένα λόγον πρέπει νά συγχυθή προς τόν κτίτορα τής έν *Αγίφ "Ορει μονής του Παντοκράτορος Άλέξιον Κομνηνόν τόν κτίσαντα μεν ταύτη ν τφ 1180 ώς στρατοπεδάρχην , είτα δε γενόμενον αυτοκρά- τορα κατά Σεπτέμβριον του αΰτου έτους μέχρι του 1183. Άλλ' ούδ' ή ομώνυμος μονή του Παντοκράτορος Χρίστου ή έν Κωνσταντινου- πόλει, ή ίδρυθεϊσα τφ 1136 υπό του αύτοκράτορος Ιωάννου Κο- μνηνού, συμπραττούσης και τής συζύγου αυτοΰ Ειρήνης^), εΐνε ή περί ής δ λόγος ενταύθα. Αυπούμαι δε μη δυνάμενος νά ορίσω τίς ή προκειμένη μονή καΐ πού εκείτο ώς και τίς ή "Αννα ή οίκοθεν μέν Κομνηνή , σύζυγος δε του πρωτοστράτορος Ραούλ Στρατηγο- πούλου . ^} βρΊ/Τ' Ρ» £αηιδτο8 Οα^αΐο^ηβ οί Ι^Ιιθ ΟΓθβΙε ΜαπαβοΗρΙ» οη ΜοαηΙ ΑΙΙιοβ Το[ΐ.. Α* σ. 94. ^) ^Αλ. Πασηάτη Βυζαντιναι μελέται σ. 309 χ. έ. Ββζοδτοζον έν τω ΙΙεριο- 20 10 1 3 4 β. — "Άννα ΠαλαιολογΙνα . Έν τφ ύπ' άρ. 1384 κώδικι της έν τφ Άγίω "Ορει μονής των Ιβήρων, περιέχοντι Ψαλτήριον μετά '^δών και Προςευχών, άναγινώ- σκονται έν τέλει (φ. 265β ) οι εξής στίχοι, ών οί μέν δύο πρώτοι εϊνε γεγραμμένοι δια γραμμάτων χρυσών, οί δε λοιποί ερυθροί, έκπεσου- σης ή. μάλλον μη συντελεσθείσης τής χρυσώσεως' 'Άννα βααιλις ή Παλαιολογίνα ΑανΙδ '&εόπνονν πνχτίον βαοιλέως ϊδρααε λαμπρόν εις '&εον μολπην λόγου αυτής τε οώοτρον και γόγου βασιλέως. ■{- ^Ετών χιλίων έξάκις περιόδω δκτακοαίων αύν γε πεντηκοντάδι και τετράδι τέτευχε ΑαυΙδ πυκτίδα ^Αννα βαοιλίς άγλαην λαμπράν λίαν ^). Έκ τών στίχων τούτων και τών έν αύτοϊς λέξεων έδρασε χαι τέτευχε ήδύνατο να νομισθτ), οτι αυτή ή "Αννα Παλαιολογίνα έγραψε τήν λαμπρώς γεγραμμένην και πολυτελώς πεποικιλμένην βίβλον. Άλλ' από τοιαύτης πλάνης σώζει ημάς το τών στίχων τούτων προη- γούμενον έν φ . 264Ρ σημείωμα του βιβλιογράφου Θεοϋ τό δα)ρον και Χαρίτωνος πόνος. Κατά ταύτα ή "Αννα ήτο απλώς κυρία το\3 κατά παραγγελίαν αυτής υπό του Χαρίτωνος γραφέντος πολυτίμου κωδικός, δςτις εΙνε αυτόχρημα βασιλικόν χειρόγραφον. Ή δε "Αννα Παλαιολογίνα, εις ην άνήκεν ό κώδιξ, εΐνε ή χήρα Άνδρονίκου Παλαιολόγου του νεωτέρου, δν θανόντα τφ 1341 διεδέ- χθη ό έννεάτης υιός Ιωάννης υπό τήν κηδεμονίαν τής μητρός καΐ δικώ τοα ^ωσιχου υπουργείου τής Παιδείας 1887 Τομ. 254 σ. 66 κ. έ. Κν/τίζ έν Β7ΖΛηΙίηί8θ1ιβ ΖβίίβοΙιηΛ Τομ. 3(1883) σ. 627 χ. έ. ^) 8ρ'ΐ/ν, Ρ, Εαιη1)νθ8 Ο&ίαΐο^αβ οί ίΐιβ ΟγοθΙ^ Μαηαβοηρίθ οη Μοαηΐ; Α(;]ιο8 Τ(ίμ. Β' σ. 279. τον μεγάλου δομεστίκόυ Ιωάννου Καντακουζηνού. Άλλ' εν ετει 1346 ό Καντακουζηνός στασιάσας έπειράθη να καταλάβη τον θρόνον, τοϋθ' δπερ μόλις τον Φεβρουάριον του επομένου έτους 1347 κατώρ- θωσεν. Έν δε ταϊς πολυωδύνοις ήμέραις, καθ' ας ή "Αννα έβλεπε κινδυνεύουσαν την αρχήν του υίοΰ, δεν περιωρίσθη μόνον εις στρα- τιωτικά μέτρα προς άμυναν από του εκ του Καντακουζηνοί) απει- λουμένου κίνδυνου, αλλ* επεζήτησε και την εκ της πίστεως στήριξιν, άναί)εϊσα εις τόν Χαρίτωνα την γραφήν του πολυτελέστατου εκείνου Ψαλτηρίου. Εις ταΰτα δ' αναφέρεται πάντως ό στίχος αϋτης τε σώ- οτρον και γόνου βασιλέως, άφ' ου δ κώδιξ έγράφη κατ' αυτό τό έτος 1346. Ό δια των στίχων Ετών χιλίων έξάκις περιόδφ οκτακοσίων συν γε πεντηκοντάδι και τετράδι ι δηλούμενος αριθμός 6854 από κτίσεως κόσμου, αφαιρουμένων των μέχρι του σωτήρος ετών 5508, αποδίδει ακριβώς τό έτος εκείνο της στάσεως του Καντακουζηνού, τό 1346, ΙΕ' αΙών•ς• — Εύ^η^χα Παντδιώτον. 'βν τω ύπ' αρ. 28 (III Α 14) κώδικι της βιβλιοθήκης της έν Ιταλία Μυτίνης (Μοάθπα), περιέχοντι τόν Πλοΰτον και τάς Νε- φέλας τοί5 Αριστοφάνους, ευρηται έν φ. 2β τό σημείωμα τόδε* •■\Άημητρίον και Ευφημίας: του Πανιδιώτου ^), Και ό μεν ΑΐΙθΠ δεν λέγει τίνος αιώνος εινε ό κώδιξ και τό σημείωμα. Ο δε Ρυηίοηί σημειόνει αυτόν ως γραφέντα τόν δέκα- τον πέμπτον αιώνα. Φέρονται δ' επ' αύτοΰ και άλλα σημειώματα, εξ ων γίνεται δήλον, δτι ό κώδιξ περιήλθε και εις τόν επιφανή ^) ΤΗ, ΑΙΙβη Νοίββ ηροη βΐθβ^ Μαηαβοηρίβ ίη Κ&Η&η 1ί1}Γ&ηθ8. Έν Λονδίνφ. 1890 σ. 6. — V, Ρηηίοηί Ιηίΐίοί άβί οοάίοί ΟΓβοί άθ11& ΒΛΗο^θολ Εβίβηββ Μοάβηα έν δίαάί Κ&ΐίαηί <ϋ Γιΐοΐο^ία οίαββίοα Τομ. ι\' (1896)•:^σ. 399. 22 άρχοντα Άλβέρτον Πίον καΐ εΙς τον Γεώργιον Βάλλαν. Τών δΰο τούτων ανδρών ό Βαλλας εΐνε γνωστότατος Ιταλός λόγιος του δε- κάτου πέμπτου αΙώνος καΐ Ιατρός, διδίίξας τα ελληνικά εν Μεδιο- λάνφ, Τικίνω (Ρ&νΐ») καΐ Βενετίςι. Κατά ταΰτα δ κώδιξ ου μικρόν χρόνον μετά την γραφήν αύτοΰ περιήλθεν εΙς τους Ιταλούς εκεί- νους κτήτορας. Δΰςκολον δε νά παραδεχθώμεν , δτι εξ αυτών έπειτα μετέπεσεν εις την συζυγον του Δημήτριου Πανιδιώτου καΐ τον άν- δρα αΰτης. Συμβαίνει δε μάλλον τουναντίον. Πρότερον δήλα δη άνήκεν δ κώδιξ εΙς τους Πανιδιώτας και εξ αυτών έπειτα περι- ήλθεν εις τόν Άλβέρτον Πίον και τον Γεώργιον Βάλλαν. Κατά δέ ταΰτα τό σημειούμενον υπό του Ριιηίοηί, δτι ή σημείωσις ή άναγρά- φουσα τους Πανιδιώτας εΐνε μεταγενέστερα (γθο. ηΐαη.) δεν πρέπει νά έξηγηθή ως δηλοΰν χρόνους πάνυ άφεστώτας από τής γραφής του κωδικός. Και τις μεν δ Δημήτριος Πανιδιώτης, ου σύζυγος ή Ευφημία, δεν γινώσκομεν, άλλα τό οΐκογενειακόν τοΰτο όνομα πάντως έχει τόν τύπον εθνικού, οία πλείστα δσα παρά τοις Βυ- ζαντίνοις και τοις νέοις "Ελλησί, καΐ προέρχεται εκ του ονόματος του θρςικικοΰ πολίσματος Πανίδου ^). 12 ΙΕ' αΙώνος• — Σ^ιαράγδα• "Εγραψε τόν δέκατον πέμπτον αιώνα τόν ΰπ' αρ. 35 κώδικα τών εκ τής μονής του Σταύρου μετακομισθέντων εις την πατριαρ- χικήν βιβλψθήκην Ιεροσολύμων, περιέχοντα λόγους πανηγυρικούς εΙς έορτάς καΐ ά'λλα. Του κωδικός τούτου λείπει τό τέλος, εν φ υπήρχε πιθανώς τό δνομα του βιβλιογράφου * άλλα τοΰτο διεσώθη, τινός τών παλαιών αναγνωστών τοΰ κωδικός παρεπιγράψαντος εν τή νΰν εσχάτη αύτοΰ σελίδι τό σημείωμα τόδε' -|- Γέγραπται ή τζαρ- ονσα βίβλος παρά τίνος θεοφιλούς γυναικός, ονομαζόμενης Σμα- ράγδας ^). ^) "Ιδε περί του πολι'σματος τούτου Δούκαν ϊχδ. Βόννης σ. 46, 10. 79, 4. Εοΐϊΐιβ- 818 01ΐΓοηίο& θάϋβά \>^ 8ρρτ. Ρ, Σαηιδνοδ. Έν Αονδίνω 1902 σ. 17,23, ^) ^Αθ. Παηαδοηούλον Κεραμέως Ίεροσολυμιτική βιβλιοθτίκη Τόμ. Γ' σ. 74. 23 13 ΙΕ ' αΙώνος• — Ειΰτψροόννη ΠηγηνΑ. Το εν τη κατά το *Άγιον "Ορος μοντ) του Σταυρονικήτα ΰπ' αρ. 56 Τετραευάγγελον έπι περγαμηνής, γεγραμμένον τον δέκατον τρίτον αιώνα, φέρει εν τέλει το σημείωμα τόδε* Ευφροσύνη μονάχη τουνομα ή Πηγηνή ^). Και εν μέν τφ έμφ Καταλόγφ των αγιορείτικων χειρογράφων δεν γίνεται μνεία του αιώνος δν ένδεικνΰει το σημείωμα τοΰτο, άλλα, καθ* δσον ενθυμούμαι, έγράφη τον δέκατον πέμπτον αιώνα. Φέρει δε ό κώδιξ εν φ. 2« και νεώτερον σημείωμα περί της έν ετει 1399 αλώσεως τον "Αργούς υπό τών Τούρκων^). Άλλα θά ήτο τολ- μηρόν να εικάσωμεν εκ τούτου του σημειώματος, δτι έν "Αργεί ή εν τινι μονή περί το "Αργός τυχόν διέτριβεν ή κεκτημένη τόν κώ- δικα Ευφροσύνη ή Πηγηνή. Όπο^ςδήποτε δέ τό έπώνυμον Πηγηνή έφερε πιθανώς ή Ευφροσύνη από μονής τίνος Πηγής , έν ί) έμόναζε. 14 1424-1428• ~ ΦραγκΙόκα Τόκκον. Ή Φραγκϊσκα, θυγάτηρ του Φλωρεντίνου δουκός τών Αθηνών Νερίου Α' 'Ατζαγιώλη, εγημε τφ 1388 τόν Κάρολον Α' Τόκκον, δούκα Λευκάδος και Παλατϊνον κόμιτα Κεφαλληνίας καΐ Ζακύνθου (1381-1429). Επειδή δέ οΰτος, γενόμενος κΰριος και του δεσποτά- του τής Ηπείρου, αύτεπεκαλεΐτο δεσπότης, άλλα και βασιλεύς *Ρω- μαίων, έφερε και ή Φραγκϊσκα τήν έπωνυμίαν βασιλίσσης. Ταΰτην δέ τήν έπωνυμίαν βλέπομεν αυτήν φέρουσαν έν ταις περισωζομέ- ναις αύτογράφοις αυτής ύπογραφαΐς δύο επιστολών, μιας μέν έξ ^) 8ρ'^τ• Ρ. Σαηιδνοδ Ο&ΐι&ΐο^ιιβ οί (Ιιβ Οτββ^ Μαηηβοηρίβ οη Μοιιηί Αίΐιοβ. Τόμ.. Α' σ. 79. *) "Ετους ψς^ζ (οΰτως άντι ^ςφζ) Μ, ι' επαρϋυν το * Αργός από τους άγαρι- νονς τους οκοίλονς τους εχ&ρους τον Χριοτον, "Αριης άπο 12 Μαΐου 1424, μιας δ' &πο 7 Δεκεμβρίου τοϋ ουτον ΕΓους Ικ Λευκάδος, απευθυνόμενων άμφοτέροιν εΐς Νέριον τον υίόν ϊοΰ Δονάτου Άτζαγιώλη , θεΐον δε τοϋ διαδεχθένιος τον πατέρα της Φραγκίσκης νόθου υίοϋ τοϋ δουκός των "Αθηνών Νερίου Α' εκ της Αθηναίας Μαρίας 'Ρένδη, Αντωνίου. Καϊ ή μεν έξ Άριης επιστολή είνε γεγραμμένη ΙταλιοτΙ, ή δ' έκ Λευκάδος λατινιστί' άλλ' άμφό- τεραι φέρουσιν ελληνικής έπιγραφάς, ΙκεΕνη μεν Η ΒΑΣΙΣΣΑ, αυτή δε Φραγγησχα η Βαοαισαα '). Άμφότεραι δ' αί δπογραφαΐ εΐνε γε- γραμμέναι διά κινναβάρεως, καθ' δν τρόπον καΐ αί των Βυζαντινών αυτοκρατόρων ένεκα τών μετά την κατάληψιν τοϋ δεσποτάτον της Ηπείρου βαοιλικών αξιώσεων τοϋ οϊκου τών Τόκκων. Ή ελληνική γλώσσα τών υπογραφών τούτων και το γεγονός, οτι ή Φρογκΐακα Τόκκου δεν ήτο πάντως αδαής της ελληνικής, 5τε οΰσα θυγάτηρ τοΰ πρώτου Ικ Φλωρεντίας δουκός τών Αθηνών και διατρίψασ' άγαμος μέν έν Κορίνθφ μετά τοϋ πατρός, δντος ετι καστελλάνου της πόλεως, είτα δ' §ν Αθήναις κη'ι τέλος έγγαμος εν Λευκάδι, έπεισαν ημάς νά συγκατοτάξωμεν αυτήν ένταΰθα μεταξύ τών Ελληνίδων βιβλιογράφων . Άλλα δεν πρέπει βεβαίως νά φαν- τασθώμεν α&τήν χειριζομένην τον γραπτόν "Ελληνα λόγον μετά λογιότητος, οϊίτε καν ευχερώς. Τοΰτο δέ αποδεικνύεται καϊ εκ τών δύο αυτής υπογραφών, οϊας άντέγραψεν 6 ΒιιοΚοη. "Ετι δε ίσχυ- ροτέραν άπόδειξιν τοΰ ημετέρου ισχυρισμοί παρέχει τρίτον εγγραφον της Φραγκίσκης παρ' ημών §π' εσχάτων άνακαλυφθέν. Εϋρηται δε τοΰτο εν τη συλλογή 0ϊοο§η3 τοΰ αρχείου τοϋ Αστι- κού μουσείου (ΜαββΟ Οϊνϊοο) της Βενετίας ύπό τον διπλοϋν αριθμόν ΜΜΟΧΧΧΠ (2835), Μδζζο III. ΕΙνε δέ περγαμηνή εκδεδομένη Ι)• μηνΐ Μάίω χΑς κη Ινδικτιώνος ζ" ^ ϋίί της νυν τρεχοναης ,ς11)ίς ', ήτοι τφ 1428, δι' ης παραχωρείται οίχός τις εν Κεφαλληνίςι. Καϊ άρχεται μέν το εγγραφον, όπερ κατ' αντίθεσιν προς τά δύο προ- μνημονευθέντα εΐνε γεγραμμένον δλον ελληνιστί, διά τών λέξεων Φρανγγήσχα διά της τον '&εον χάριτος βασιλίσσης 'Ρωμαίων, φέρει ') 'Γίί έπιιιολάί ταύτας έξίδϋικΕΐ; εκ τοϋ εν Φλωρεντία άρχ^είου τΰν Άτζαγιω- λών ό ΒηνΗοη ΝοιινβΙΙββ ΒβοΙιβΓΟίιββ ΙιΪΒίοηιιιβΒ. "Εν ΠιριοΓοις. 1843 ο. 283 βρ, ΙΧΙΙΙ )ΐΒί σ. 285 άρ. Ι.Χνΐ. ΊΒε χϊί Τψ. Α' α. ΙΓιβ. 25 δέ υπογραφή ν κεφαλαίο ις γράμμασι γεγραμμένην οχι αυτόχρημα έρυθράν, άλλα δια κιρροΰ χρώματος, εχουσαν ώδε* ΦΡΑΝΓΓΗΣΧΑ ΧΑΡΙΤΗ ΘΕΟΥ ΒΑΟΥΟΑ ΡΟΜΑΙΠΝ. Το εγγραφον δεν πρέπει να φαντασθώμεν γραφέν δλον ττ) χειρί της δουκίσσης της Λευκά- δος και δεσποίνης της Ηπείρου. Αυτόγραφος εΐνε μόνον ή υπο- γραφή. Αυτή δέ δεικνύει τήν αυτήν ατελή γνώσιν της ελληνικής ην και αϊ υπόγραφα! των δύο υπό του Βΐΐοΐΐοη προεκδεδο μένων επιστολών. Άλλ' Ιδιαζούσης προςοχής αξία εΐνε ή λέξις ΒΑΣΥΟΑ* σημαίνουσα ΒΑΟΥ[ΑΙ]ΟΑ. Αυτό δέ τοΰτο πρέπει να ΰποθέσωμεν και περί τών δυο υπογραφών των επιστολών του Βιΐοΐΐοη, οςτις παρανέγνω, καθ^ α υποθέτω, μή διακρίνας ομοίως γεγραμμένην κατά πάσαν πιθανότητα τήν βραχυγραφικήν συλλαβήν ΑΙ εν ταϊς έλληνικαΤς ΰπογραφαις της Φραγκίσκης. Ή δ* έξακρίβωσις τής έμής εικασίας έ'σται άντικείμενον δευτέρων φροντίδων, άτε τής άνακαλΰ- ψεως του ελληνικού έγγραφου τής δουκίσσης γενομένης παρ* Ιμοΰ εν Βενετία τό παρελθόν θέρος, δτε ήδη εΐχον περατώσει τάς εν Φλωρεντία εργασίας μου, καθ' ας ηΰτΰχησα μεν νά προςθέσω νέον ΰλικόν εις τό υπάρχον περί τών Άτζαγιωλών, άλλα δέν εΙχον λόγον νάντιβάλω τα ήδη υπό του Βηοΐΐοη εκδεδομένα . 15 1469•-^ Σοφία θνγάτηρ 'Ρίκον Κοντοτω ά ννον. Έν τω ΰπ' αρ. 109 κώδικι τής εν τω *Άγίω 'Όρει βιβλιοθήκης τής μοντίς Σιμοπέτρας. ήττις δυςτυχώς εγεινε παρανάλωμα πυρ- καϊάς τφ 1891, περιέχοντι μηναϊον του τέλους του Απριλίου και του μ^ινός Μαΐοι» άνέγνων έν τέλει τό σημείωμα τόδε* Τέρμα εϊληφεν ή παρουοα βίβλος, διά χειρός έμον Σοφίας εγράφη' '&νγατρός γ ε μην 'Ρίκον τον Κοντοϊωάννον Μαίον ι . ηολλον κόπον καΐ μόχ&ον . Ινδικτιώνος τε τρεχούσης τρίτης, εξακιςχιλίοοτον και εβδομιστον ετονς εννακοαιοοτον και έβδόμον δτι δέ ειμί άμα&ής τε και γννη , οι την 26 βίβλον ταντην άναγινώοκοντες ΐμοιγε ανγγνωτε όιά τόν Κνριον ον- νεκα των άναρί'&μήτων σφαλμάτων ^). Το άπό κτίσεως κόσμου έτος, καθ' δ έγράφη δ κώδιξ, εξάγε- ται παρά τάς ανορθογραφίας της γραψάσης δτι είνε το 6977, αντιστοι- χούν προς το σωτηριον έτος 1469. Άλλ* οΰχ ήττον άμφίβολίαν γεννςί ή μνεία της Ινδικτιώνος τρίτης, έν φ κατά το έτος εκείνο ινδικτιώνα εχομεν έβδόμην . "Αγνωστον δε που έγράφη 6 κώδιξ αλλ* ϊσως δυνάμεθα νά εΐκάσωμεν, δτι τοΰτο εγεινεν εν τινι των χωρών των ευρισκομένων δπωςδήποτε εΙς έπικοινωνίαν προς τους Φράγκους ή αυτόχρημα φραγκοκρατου μένων, αν ΰποτεθη, τοΐ5θ' δπερ λίαν πιθανόν, δτι το βαπτιστικόν δνομα του πατρός της Σοφίας Κοντοϊωάννου 'Ρΐκος εΐνε ταύτό και το φραγκικόν Έρρϊκος. 1β ΙΕ' αΙώνος τελεντώντος• — Χριότίνη }Λθνα^'έί. Παγώνα ιιονα^ςή. Έν τφ ύπ' αρ. 201 κώδικι των εκ της λαύρας Σάββα του ήγια- σμένου μετενεχθέντων και νυν έν τη πατριαρχική των Ιεροσολύμων βιβλιοθήκη κατακειμένων κωδίκων, γεγραμμένφ περί τόν δέκατον τέτρτον ααΐώνα και περιέχοντι τα τέσσαρα Ευαγγέλια καί τίνα αλλην ΰλην, ευρηνται καΐ δεκατέσσαρα φύλλα συσταχωθέντα μετσ του αΰτοΰ εκείνου κωδικός. Ευρηνται δ* έν τοις προςθέτοις τού- τοις φύλλοις και σιιμειώματά τίνα, δεικνύοντα, δτι τά φύλλα του- λάχιστον ταΰτα ανήκον πιθανώς εϊς τίνα Εΰβοέα. "Εν τινι δε των σημειωμάτων τούτων αναγράφεται . δτι τό βιβλίον το\3το άνετέθΐ] διά μνημόαυνον της μακαρήτιαας της Χριοτήνεις μοναχεΤς καΐ της Παγώνας της γννής τον μακαρντον Πέρον καΐ έδό'&ει άτζό τό *Αρβανιτοχόριν ^). ΚαΙ πον μεν εκείτο τό Άρβανιτοχώριον τό μνημονευόμενον έν τούτφ τφ σημειώματι δεν γινώσκομεν. Αι δε δύο γυναίκες, ών ^ 8ρι/ν. Ρ. Σαιηδνθ8 β&Ι&Ιο^αβ ο! ϋιβ {τγθθ^ ΜαηαβΟΓίρΙβ οη Μοαηΐ; Αΐΐιοβ Το>. Α' σ. 124-125. ') Αθ . ^ΠαηαδοηούΧον Κβραμέως 'Ιεροσολυμιτιχή βι6λιοθ7{χη Τομι. Β' σ. 308 ένθα τό ση|χεί'υ|χα δεν είνε άντιγεγρα{χ[χένον άχριβώς. 27 γίνεται μνεία ενταύθα, ήσαν πιθανώς αι προ της αναθέσεως τον κωδικός κάτοχοι αύτοΰ . Σημειωτέον δ * ενταύθα , δτι άντι του παρά *Αθ. Παπαδοπούλα) τω Κεραμεΐ γονής 6 κώδιξ έχει γυνής ( γυναικός ), καΐ κατά ταΰτα ή Παγώνα ήτο σύζυγος και οΰχι θυγά- τηρ του Πέρου . Αποδεικνύεται δε τοΰτο εκ του παρατιθεμένου ενταύθα πανομοιότυπου, δπερ μοι απέστειλε κατ* αϊτησίν μου προ- - -φ- "^-^ ^ /Ή τ' ' ΠΑΝΟΜϋΙΟΤΓΠΟΝ ΤΟΓ ΙΒΡΟΣΟΑΓΜΙΤΙΚΟΓ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γ ΟΣ θύμως ό φίλος βιβλιοφύλαξ της εν Ίεροσολΰμοις βιβλιοθήκης άρ- χιδιάκονος κ. Κλεόπας Κοικυλίδης. 17 1407. — Νάρ20<λτονς• Έκέκτητο το ύπ' αρ. 57 Εύχολόγιον των εκ της λαύρας Σάββα του ήγιασμένου μετενεχθέντων καΐ νυν εν τη πατριαρχική τών Ιε- ροσολύμων βιβλιοθήκη κατακειμένων κωδίκων , δπερ εΐνε γεγραμ- μένον έπΙ χάρτου, ακμάζοντος του δεκάτου πέμπτου αιώνος. Έν φ. 128β γέγραπται το σημείωμα τόδε* -4- Μνήό'&ητί Κύριε και ουγχώρηαον την ψυχην της δούλης οον Νάρχατους . δςτις έδωρήοατο το παρόν βιβλίον εμοί Σταυρενφ ΙερεΧ ύπερ ψυχικής σωτηρίας και άφέοεως τών αμαρτιών αυτής και του πατρός αυτής και τής μητρός αυτής, μηνΐ αύγούστφ ιβ\ έπΙ ϊτους ιζε' ινδικτιώνος ιε ( = 1497) ^). ^) Άθ. Παηαδοτ^ονλου Κεραμέως 'Ιεροσολυμιτιχή βιβλιοθ7{χη Το[λ. Β' σ. 103. 20 10 134 β. — "Άννα ΠαλαιολογΙνα. Έν τφ υπ* άρ. 1384 κώδικι της εν τφ Άγίφ "Ορει μονής των Ιβήρων, περιέχοντι Ψαλτήριον μετά 'ί^δών και Προςευχών, άναγινώ- σκονται εν τέλει (φ. 265β ) οι έξης στίχοι, ών οί μεν δύο πρώτοι είνε γεγραμμένοι δια γραμμάτων χρυσών, οί δε λοιποί ερυθροί, έκπεσοΰ- σης ή μάλλον μη συντελεσθείσης της χρυσώσεως* "Αννα βαοιλίς ή Παλαιολογίνα Αανιδ '&εόπνονν πνκτίον βαοιλέως Ιδρααε λαμηρον εις '&εον μολπην λόγου αυτής τε οώστρον καΐ γόγου βασιλέως. -}- ^Ετών χιλίων έξάκις περιόδφ δκτακοοίων ούν γε πεντηκοντάδι και τετράδι τέτευχε ΑαυΙδ πυκτίδα "Αννα βαοιλις άγλαην λαμπράν λίαν ^). Έκ τ ών στίχων τούτων και τών εν αΰτοϊς λέξεων έδρασε και τέτευχε ήδΰνατο να νομισθη, δτι αύτη ή "Αννα Παλαιολογίνα έγραψε την λαμπρώς γεγραμμένην και πολυτελώς πεποικιλμένην βίβλον. Άλλ* από τοιαύτης πλάνης σώζει ημάς το τών στίχων τούτων προη- γούμενο ν έν φ . 264β σημείωμα του βιβλιογράφου Θεοϋ το δώρον καΐ Χαρίτωνος πόνος. Κατά ταύτα ή "Αννα ήτο απλώς κυρία του κατά παραγγελίαν αυτής υπό του Χαρίτωνος γραφέντος πολυτίμου κωδικός, δςτις εΐνε αυτόχρημα βασιλικόν χειρόγραφον. Ή δε "Αννα Παλαιολογίνα, εΙς ην άνήκεν ό κώδιξ, εΐνε ή χήρα Ανδρόνικου Παλαιολόγου του νεωτέρου, δν θανόντα τφ 1341 διεδέ- χθη ό έννεάτης υΙός Ιωάννης υπό την κηδεμονίαν της μητρός καΐ δικω του ^ωσιχου υπουργείου της ΠαιΒειας 1887 Τό[χ. 254 σ. 66 χ. ε. Κν/τίζ έν Β^ΖΕηι^η^8^11θ ΖθίίβοΙιΓίίί Τομ. 13(1883) σ. 627 χ. ε. ^) Βρν'^' Ρ' ΙίαηίΙ)νθ8 ΟΛίαΙο^αβ οί Λθ ΟγοθΙ Μ&ηαβοηρίβ οη Μοαηΐ; ΑΛοβ Ί6]ί.. Β' σ. 279. 21 του μεγάλου δομεστίκόυ Ιωάννου Καντακουζηνού. Άλλ' εν ετει 1346 ό Καντακουζηνός στασιάσας έπειράθη να καταλάβη τον θρόνον, τοΰθ' δπερ μόλις τον Φεβρουάριον του επομένου έτους 1347 κατώρ- θωσεν. Έν δε ταις πολυωδύνοις ήμέραις, καθ' ας ή "Αννα έβλεπε κινδυνεύουσαν την αρχήν του υίοΰ, δεν περιωρίσθη μόνον εις στρα- τιωτικά μέτρα προς αμυναν από του εκ του Καντακουζηνού απει- λουμένου κίνδυνου, αλλ* έπεζήτησε και την εκ της πίστεως στήριξιν, άναΰεισα εις τόν Χαρίτωνα την γραφήν τοΰ πολυτελέστατου εκείνου Ψαλτηρίου. Εις ταύτα δ' αναφέρεται πάντως ό στίχος αντης τε οώ- οτρον και γόνου βασιλέως, άφ'οΰ ό κώδιξ έγράφη κατ' αυτό τό έτος 1346. Ό δια των στίχων Ετών χιλίων εξάκις περιόδφ οκτακοσίων συν γε πεντηκοντάδι καΐ τετράδι δηλούμενος αριθμός 6854 από κτίσεως κόσμου, αφαιρουμένων των μέχρι τού σωτήρος ετών 5508, αποδίδει ακριβώς τό έτος εκείνο της στάσεως τού Καντακουζηνού, τό 1346. ΙΕ' α1ών•ς• — Εΰψη|ΐία Παντδιώτον• 'βν τφ ύπ' αρ. 28 (III Α 14) κώδικι της βιβλιοθήκης της εν Ιταλία Μυτίνης (Μοάθηα)> περιέχοντι τόν Πλούτον και τάς Νε- φέλας τού Αριστοφάνους, ευρηται εν φ. 2β τό σημείωμα τόδε* •^Αη μητριού και Ευφημίας: του Πανιδιώτου ^), Και ό μεν ΑΙΙθη δέν λέγει τίνος αιώνος εΐνε ό κώδιξ και τό σημείωμα. Ο δε Ρυηίοηί σημειόνει αυτόν ως γραφέντα τόν δέκα- τον πέμπτον αιώνα. Φέρονται δ' έπ' αυτού και άλλα σημειώματα, εξ ων γίνεται δήλον, δτι ό κώδιξ περιήλθε και εις τόν επιφανή ^) 7%. ΛΙΙβη Νοίββ ΰροη Οι•ββ& Μ&ηαβοπρΙβ ίη ΙίίΐΙί&ιι 1ίΙ)Γ&Γίθ8. Έν Λονδίνο). 1890 σ. 6. — V. Ρηηίοηί Ιικίίοί άβϊ οοάίοί Ογθοι <3θ11& ΒίΙ)1ίο*θοα Εβίβηβθ Μοάβηα εν δίαάί ϋ»Η&ηί άί Γι1ο1ο§ί& οίαββίο» Τομ. Δ' (1896)Γ^σ. 399. δρχοντα Άλβέρτον Πίον καΐ εΙς τον Γεώργιον Βίίλλαν. Των διίο ιοΰιων ανδρών δ Βάλλας εΤνε γνωστότατος Ιταλός λόγιος τοϋ δε- κάτου πέμπτου αΙωνος και ιατρός, διδιίξας τά ελληνικά Ιν Μεδιο- λιίνφ, Τικίνω (Ρβνία) και Βενετίςι. Κατά ιαϋτα ό κώδιξ οΰ μικρόν χρόνον μετά την γραφήν αΰτοϋ περιήλθεν εΙς τοΐις Ιταλούς εκεί- νους κτήτορας. Δΰςκολον δέ νά παραδεχθώμεν , δτι έξ αυτών έπειτα μετέπεσεν εις την σΰζυγον τοϋ Δημητρίου Πανιδιώτου καΐ τον άν- δρα αδτής. Συμβαίνει δέ μάλλον τοίιναντίον, Πρότερον δήλα δή άνηκεν ό κώδιξ εϊς τους Πανιδιώτας και Ιξ αυτών έπειτα περι- ήλθεν εις τόν Άλβίρτον Πίον και τον Γεώργιον Βάλλαν. Κατά δέ ταΰια τό σημίΐοΰμενον ΐιπό τοΰ ΡΐΐηΙοηΐ, 8τι ή σημείωσις ή άναγρά- φουοα τους Πανιδιώτας εΐνε μεταγενέστερα (γθο. ηΐ&η.) δεν πρέπει νά εξηγηθη άς δηλοΰν χρόνους πάνυ άφεσιώτας άπό της γραφής τοϋ κωδικός. Και τίς μεν δ Δημήτριος Πανιδιώτης, οί σύζυγος ή Ευφημία, δεν γινώσκομεν, άλλα το οίκογενειακόν τοΰτο δνομα πάντως Εχει τον τΰπον εθνικού, οία πλείστα δσα παρά τοις Βυ- ζαντίνοις καϊ τοις νέοις "Ελλησι, και προέρχεται έκ τοΰ ονόματος τον θρι^κικοΰ πολίσματος Πανίδου '). 18 ΙΕ' αΐϋνος.— ϋ^^αράγδα. "Εγραψε τον δέκατον πέμπτον αΙώνα τόν ΰπ' άρ. 35 κώδικα των έκ της μονής τοΰ Σταυρού μετακομισθέντων εϊς την πατριαρ- χικήν βιβλιοθήκην Ιεροσολύμων, περιέχοντα λόγους πανηγυρικούς εΙς εορτάς και άλλα. Τοΰ κωδικός τούτου λείπει τό τέλος, εν φ υπήρχε πιθανώς τό δνομα τοΰ βιβλιογράφου ■ άλλα τούτο διεσώθη, τινός τών παλαιών αναγνωστών τοϋ κώδικας παρεπιγράψαντος εν τη νϋν εσχάτη αΐιτοΰ αελίδι το σημείωμα τόδε' 4" Γέγραπται ή παρ- ανσα βίβλος ηαρά τίνος '&εοφιλονς γυναικός, δνομαζομένης Σμα- ρΰ/ίσς ^). Ί ΊΒίτίΕρΙ τοί πολίσματοζ το^το■^ ^ονκα* 1x5, Βόννης σ. 46, 10. 79, 4. ΕοΙΙιβ- ίΐΐί^ ΟΙίΓοηίοΒ βίΐϋβιΐ Ιι,γ 8ρι/ν. Ρ. ίατηύτοΒ. Έν Αον8ίνΐ|) 1902 ο. 17,23. '] Άθ. Βαπαδοπούίον Κεραμέαιι ΊΕροσολυ[λΐτιχ9] βι6λιοΒι{»ι Τ(!|λ. Γ' 3. 74. 23 13 ΙΕ' αΙώνος• — Ετΰτψροόννη ΠηγηνΑ. Το εν τη κατά το "Άγιον "Ορος μονή του Σταυρονικήτα υπ* αρ. 56 Τετραευάγγελον έπι περγαμηνής, γεγραμμένον τον δέκατον τρίτον αιώνα, φέρει εν τέλει το σημείωμα τόδε* Ευφροσύνη μονάχη τοννομα ή Πηγηνη ^). Και εν μεν τφ έμφ Καταλόγφ των αγιορείτικων χειρογράφων δεν γίνεται μνεία του αΙώνος δν ενδεικνΰει το σημείωμα τούτο, άλλα, καθ* δσον ενθυμούμαι, έγράφη τον δέκατον πέμπτον αιώνα. Φέρει δε δ κώδιξ εν φ. 2« και νεώτερον σημείωμα περί της έν ετει 1399 αλώσεως του "Αργούς υπό τών Τούρκων^). Άλλα θά ήτο τολ- μηρόν νά εικάσωμεν εκ τούτου του σημειώματος, δτι έν "Αργεί ή εν τινι μονή περί το "Αργός τυχόν διέτριβεν ή κεκτημένη τόν κώ- δικα Ευφροσύνη ή Πηγηνη. Όποίςδήποτε δε το έπώνυμον Πηγηνη έφερε πιθανώς ή Ευφροσύνη άπό μονής τίνος Πηγής , έν ί) έμόναζε. 14 1424-1428• ~ ΦραγκΙόκα Τόκκον• Ή Φραγκϊσκα, θυγάτηρ τοί5 Φλωρεντίνου δουκός τών Αθηνών Νερίου Α' 'Ατζαγιώλη, εγημε τω 1388 τόν Κάρολον Α' Τόκκον, δοΰκα Λευκάδος και Παλατΐνον κόμιτα Κεφαλληνίας και Ζακύνθου (1381-1429). Επειδή δε οδτος, γενόμενος κύριος καΐ του δεσποτά- του τής Ηπείρου, αύτεπεκαλειτο δεσπότης, αλλά και βασιλεύς *Ρω- μαίων, έφερε και ή Φραγκϊσκα την έπωνυμίαν βασιλίσσης. Ταύτην δε τήν έπωνυμίαν βλέπομεν αυτήν φέρουσαν έν ταις περισωζομέ- ναις αύτογράφοις αυτής ύπογραφαις δύο επιστολών, μιας μεν έξ ^) 8ρ'^τ• Ρ. Σαηιδνοδ Ο&ΐι&ΐο^ιιβ ο{ (Ιιβ Οτββ^ Μαηηβοηρίβ οη Μοηηί Αίΐιοβ. Τό{χ. Α' σ. 79. *) "Ετους ψς^ζ (οδτως άντι ^ςψζ) Μ. ι' έπαρ'&νν το Άργος άπο τους άγαρι- νονς τους σκοίλονς τους εχθρούς τον Χριοτον. 24 "Αρτης από 12 Μαΐου 1424, μιας δ* από 7 Δεκεμβρίου του αύτου έτους εκ Λευκάδος, απευθυνόμενων άμφοτέρο)ν εις Νέριον τόν υίόν του Δονάτου Άτζαγιώλη , θείον δε του διαδεχθέντος τόν πατέρα της Φραγκίσκης νόθου υΐοΰ του δουκός των Αθηνών Νερίου Α' εκ της Αθηναίας Μαρίας Τένδη, Αντωνίου. ΚαΙ ή μεν εξ 'Αρτης επιστολή είνε γεγραμμένη ιταλιστί, ή δ' έκ Λευκάδος λατινιστί* άλλ' άμφό- τεραι φέρουσιν έλληνικάς έπιγραφάς, εκείνη μεν Η ΒΑΣΙΣΣΑ, αυτή δε Φραγγηαχα η Βαοσιοοα ^). Άμφότεραι δ' αι ύπογραφαΐ εΐνε γε- γραμμέναι δια κινναβάρεως, καθ** δν τρόπον και αι των Βυζαντινών αυτοκρατόρων ένεκα των μετά την κατάληψιν του δεσποτάτου της Ηπείρου βασιλικών αξιώσεων του οίκου τών Τόκκων. Ή ελληνική γλώσσα τών υπογραφών τούτων και το γεγονός, δτι ή Φραγκϊσκα Τόκκου δεν ήτο πάντως αδαής της ελληνικής, ατέ οΰσα θυγάτηρ του πρώτου εκ Φλωρεντίας δουκός τών Αθηνών και διατρίψασ' άγαμος μεν έν Κορίνθω μετά του πατρός, δντος έτι καστελλάνου της πόλεως, είτα δ' έν Αθήναις κ«1 τέλος έγγαμος έν Λευκάδι, έπεισαν ημάς νά συγκατατάξωμεν αυτήν ενταύθα μεταξύ τών Ελληνίδων βιβλιογράφων. Άλλα δεν πρέπει βεβαίως νά φαν- τασθώμεν αυτήν χειριζομένην τόν γραπτόν 'Έλληνα λόγον μετά λογιότητος, οΰτε καν ευχερώς. Τοΰτο δε αποδεικνύεται και εκ τών δυο αυτής υπογραφών, οϊας άντέγραψεν ό Βΐΐοΐιοη. "Ετι δε ϊσχυ- ροτέραν άπόδειξιν του ημετέρου Ισχυρισμού παρέχει τρίτον έγγραφον της Φραγκίσκης παρ' ημών έπ' εσχάτων άνακαλυφθέν . Εΰρηται δε τοΰτο έν τη συλλογή Οίοο^ηα του αρχείου του Αστι- κού μουσείου (Μιΐ8Θ0 Οίνίοο) της Βενετίας υπό τόν διπλούν αριθμόν ΜΜΟΧΧΧΙΙ (2835), Μδίζζο III. ΕΙνε δε περγαμηνή έκδεδομένη έν μηνΐ Μαϊω τάς κη Ινδικτιώνος ζ" έν ετει της νυν τρεχοναης ^ςΤί^λς \ ήτοι τω 1428, δι' ης παραχωρείται οΐκός τις έν Κεφαλληνίςι. Και άρχεται μεν τό έγγραφον, δπερ κατ' αντίθεσιν προς τά δυο προ- μνημονευθέντα είνε γεγραμμένον δλον ελληνιστί , διά τών λέξεων Φρανγγήσχα διά της του '&εοϋ χάριτος βαοιλίοσης *" Ρωμαίων^ φέρει ^) Τάς έπιστολάς ταύτας έξέδωκεν έχ του έν Φλωρεντία αρχείου τών Άτζαγιω- λών ό ΒηϋΗοη ΝουνβΙΙββ ΚβοΙίθΓοΙιββ 1ιί8ΐοπς[ΐΐθ8. Έν Παρισίοις. 1843 σ. 283 άρ. ΙΧΙΙΙ καΐ σ. 285 αρ. ΙΧΥΙ. Ίδε χαΐ Τορι. Α' σ. 166. 25 δε ύπογραφήν κεφαλαίοις γράμμασι γεγραμμένην οχι αυτόχρημα ερυΟράν, άλλα δια κιρροΰ χρώματος, εχουσαν ώδε* ΦΡΑΝΓΓΗΣΧΑ ΧΑΡΙΤΗ ΘΕΟΥ ΒΑΟΥΟΑ ΡΟΜΑΙΠΝ. Το εγγραφον δεν πρέπει να φαντασθώμεν γραφέν δλον τη χειρι της δουκισσης της Λευκά- δος και δεσποίνης της Ηπείρου. Αυτόγραφος εΐνε μόνον ή υπο- γραφή. Αυτή δε δεικνύει την αυτήν ατελή γνώσιν της ελληνικής ην και αι υπόγραφα! των δύο υπό του Βΐΐοΐΐοη προεκδεδο μένων επιστολών. Άλλ' Ιδιαζούσης προςοχής αξία εΐνε ή λέξις ΒΑΣΥΟΑ* σημαίνουσα ΒΑΟΥ[ΑΙ]ΟΑ. Αυτό δε τοΰτο πρέπει να ΰποθέσωμεν και περί τών δύο υπογραφών τών επιστολών του Βΐΐοΐΐοη, οςτις παρανέγνω, καθ^ α υποθέτω, μή διακρίνας ομοίως γεγραμμένην κατά πάσαν πιθανότητα τήν βραχυγραφικήν συλλαβήν ΑΙ εν ταϊς ελληνικαϊς ύπογραφαϊς τής Φραγκίσκης. Ή δ' έξακρίβωσις τής έμής εικασίας εσται άντικείμενον δευτέρων φροντίδων, ατε τής άνακαλύ- •ψεως του ελληνικού εγγράφου τής δουκίσσης γενομένης παρ' έμου εν Βενετία το παρελθόν θέρος, δτε ήδη εΐχον περατώοει τάς εν Φλωρεντία εργασίας μου, καθ* ας ηΰτύχησα μεν νά προςθέσω νέον ΰλικόν εις το υπάρχον περί τών Άτζαγιωλών, άλλα δεν εΐχον λόγον νάντιβάλω τα ήδη υπό του Βυοίίοη έκδεδομένα. 15 Ι4β9•-^£ο^Ια θνγάτηρ 'Ρίκον Κοντοϊω άννον. Έν τω ΰπ' αρ. 109 κώδικι τής εν τω *Άγίω "Ορει βιβλιοθήκης τής μοντίς Σιμοπέτρας. ήτις δυςτυχώς εγεινε παρανάλωμα πυρ- καϊάς τω 1891, περιέχοντι μηναϊον του τέλους του Απριλίου και του μϊ|νός Μαΐου άνέγνων εν τέλει το σημείωμα τόδε* Τέρμα εϊληφεν ή παρούσα βίβλος, δίά χειρός έμου Σοφίας έγράφη' '&υγατρός γ ε μην 'Ρίκον τον Κοντοϊωάννον Μαίον ι . πολλον κόπον και μόχ&ον. ινδικτιώνος τέ τρεχούσης τρίτης^ εξακιςχιλιοστον και έβδομιστον ετονς ίννακοσιοστον και έβδόμον δτι δε ειμί άμαϋ'ής τε και γννη , οΐ τήν 26 βίβλον ταντην άναγινώακοντες Μμοιγε σνγγνωτε διά τόν Κνριον ον- νεκα των άναρν&μήχων αφαλμάτων ^). Τό από κτίσεως κόσμου Ιτος, καθ' δ Ιγράφη δ κώδιξ, εξάγε- ται παρά τάς ανορθογραφίας της γραψάσης δτι εΐνε τό 6977, αντιστοι- χούν προς τό σωτήριον έτος 1469. Άλλ' οΰχ ήττον άμφιβολίαν γεννςί ή μνεία της ινδικτιώνος τρίτης^ εν φ κατά τό έτος εκείνο ΐνδικτιώνα εχομεν έβδόμην , *Άγνωστον δε ποΰ έγράφη δ κώδιξ αλλ* ϊσως δυνάμεθα νά εΐκάσωμεν, δτι τοΰτο εγεινεν εν τινι των χωρών των ευρισκομένων δπωςδήποτε εις έπικοινωνίαν προς τους Φράγκους ή αυτόχρημα φραγκοκρατου μένων, αν ύποτεθί), τουθ' δπερ λίαν πιθανόν, δτι τό βαπτιστικόν δνομα του πατρός της Σοφίας Κοντοϊωάννου 'Ρΐκος είνε ταΰτό και τό φραγκικόν Ερρίκος. 1β ΙΕ' αΙώνος τελεντώντος. — ΧρΜίτίνη }ΐονα^ίί• Παγώνα |ΐονα2ςΙι• Έν τφ ΰπ' αρ. 201 κώδικι των εκ της λαύρας Σάββα του ήγια- σμένου μετενεχθέντων και νυν έν τη πατριαρχική των Ιεροσολύμων βιβλιοθηκ]] κατακειμένων κωδίκων, γεγραμμένφ περί τόν δέκατον τέτρτον α αιώνα και περιέχοντι τα τέσσαρα Ευαγγέλια καί τίνα άλλην ΰλην, ευρηνται και δεκατέσσαρα φύλλα συσταχωθέντα μετά του αύτου εκείνου κωδικός. Ευρηνται δ* εν τοις προςθέτοις τού- τοις φύλλοις καΐ σιιμειώματά τίνα, δεικνύοντα, δτι τά φύλλα του- λάχιστον ταΰτα ανήκον πιθανώς εϊς τίνα Εύβοέα. "Εν τινι δε τών σημειωμάτων τούτων αναγράφεται . δτι τό βιβλίον τοΰτο ανετέθη διά μνημόσννον της μακαρήτιοας της Χριστήνεις μοναχεΤς και της Παγώνας της γυνής τον μακαρντον Πέρου και ίδό'^ει από τό ^-ί ρβανιτοχόριν ^). ΚαΙ που μεν εκείτο τό Άρβανιτοχώριον τό μνημονευόμενο ν έν τούτφ τφ σημειώματι δεν γινώσκομεν. Αι δε δύο γυναίκες, ων ^) 8ρι/ν, Ρ. Σατηδτοδ β&Ι&Ιο^αβ ο{ ίΐιβ Ογγθθ^ ΜαηοβΟΓίρΙβ οη Μοαηΐ: ΑΙΙιοβ Το>. Α' σ. 124-125. ') Αθ . ^ΠαηαδοηούΙον Κβραμέως 'Ιεροσολυμιτιχή βι6λιοθ7[χη Τθ[χ. Β' σ. 308 ένθα τό ση•ι.εί'υ[Αα δεν είνε άντιγεγραιχ}ΐ.ένον άχριβώς. 27 γίνεται μνεία ενταύθα, ήσαν πιθανώς αι προ της αναθέσεως του κωδικός κάτοχοι αυτοΰ . Σημειωτέον δ* ενταΐ5θα, δτι άντΙ του παρά *Αθ. Παπαδοποΰλφ τφ Κεραμεϊ γονής 6 κώδιξ έχει γυνής ( γυναικός ), και κατά ταΰτα ή Παγώνα ήτο σύζυγος και οΰχι θυγά- τηρ του Πέρου . Αποδεικνύεται δε τοΰτο εκ του παρατιθεμένου ενταύθα πανομοιότυπου, δπερ μοι απέστειλε κατ' αϊτησίν μου προ- ΠΑΝΟΜϋΙΟΤΓΠΟΝ ΤΟΓ ΙΕΡΟΣΟΑΓΜΓΓΙΚΟΓ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Τ ΟΣ θΰμως ό φίλος βιβλιοφύλαξ της εν Ίεροσολΰμοις βιβλιοθήκης άρ- χιδιάκονος κ. Κλεόπας Κοικυλίδης. 17 1407. — Νάρ20<λτονς• Έκέκτητο το ύπ' αρ. 57 Εύχολόγιον τών εκ της λαύρας Σάββα του ήγιασμένου μετενεχθέντων καΐ νυν εν τη πατριαρχική τών Ιε- ροσολύμων βιβλιοθήκη κατακειμένων κωδίκων , δπερ εΐνε γεγραμ- μένον έπι χάρτου, ακμάζοντος του δεκάτου πέμπτου αιώνος. Έν φ. 128β γέγραπται το σημείωμα τόδε* -4- Μνήο'&ητι Κύριε καΐ ουγχώρηοον την ψνχην τής δούλης σον Νάρχατονς . δςτις έδωρήοατο το παρόν βιβλίον έμοι Στανρενφ ΙερεΧ υπέρ ψυχικής οωτηρίας και άφέοεως τών αμαρτιών αυτής και τον πατρός αυτής και τής μητρός αυτής, μηνΐ ανγούατφ ιβ\ έπι έτους ^ζε' Ινδικτιώνος ιε ( = 1497) ^). ^] Άθ. Παηαδοτ^ούλου Κεραμέως '1εροσολυ[χιτιχή βιβλιοθ7{χγ) Τομ. Β' σ. 103. Ή δέ Νάρχαιους αδτη, ΐ^εωρώ περιττόν να πλάσω δνομηστικήν Νάρχαιω ώς εΐ το δνομα ήτο έλληνιχόν, καθ' α ποιεί δ Άθ. Πα- παδόπουλος Κεραμεΰς '), ί^το πάντως αραβόφωνος ΈλληνΙς ή έλληνό- ^ρωνος εξ Αράβων γυνή. ΙΤ' αΙώνος• — Θέκλα γαμετίι Λονηοϋλον. Υπήρξε κνρία τοϋ ΰπ' ά^. 65 κωδικός της πατριαρχικής βιβλιο- θήκης 'Έροοολΰμων, γκγραμμένου περί τά τέλη τοϊ3 δεκάτου πέμ- πτου και τάς αρχάς τοί5 δεκάτου έκτου αιώνος και περιέχοντος το Χρονικον Κωνσταντίνου Μανασσή, Ιωάννου Δαμάσκηνου κεφάλαια περί αιρέσεων, Νικηφόρου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως χρονο- γραφικόν, Φωτίου συναγωγάς κσΐ αποδείξεις καί τίνα άλλα. Έν φ. 88 τοϋ κωδικός είίρηται ανορθόγραφος σημείωσις τοϋ δεκάτου Ικτου αΙώνος έχουσα ώδε" Τ6 παρόν βιβλίον μου τ6 ίδοαεν ή θέχία τοΐ• μακαράον Λονπούλον ή γαμετί] διά αυνδρομην χαί κόπον ηολνν κάμον Γαβριήλ ίερομονάχον ρακένδυτου '). 11Ε31. — Ηαρία ΚρονόαιιοϋΧα, "Εγραψε το Ώρολόγιον τοϋ Θηκαρα το άποκείμενον έν τϋ Σι- ναϊτική βιβλιοθήκη, Έν τέλει τοϋ κωδικός άναγινώσκονται τάδε" Έτελειώ'&η το ηα- ρον βιβλίον κατά μήνα Σεπτέμβριο κ εις μψλα γραφεν χειρί Μα- ρία; κ/ί Κρουααπούίας '*). ') 'ΑΟ ΠαιταδοίτούΙαν Κΐζαμέως 'Ιΐραπολυ;ιιτιχί] ΒιεΧιοθι{χη Τό|ΐ. Β' εν τιΤι Ι1ίϊ3ΐΓ ιών βιΕλιοβηχϋ-,ν και «ητορων σ. 790. Ί Άθ ΟαααδουπούΙον Κεραμΐιος Ί£ροσολ«[ΐιτι>:ί) βι6λιοβι|κη ΤΟ!ΐ.. .\' ο. 148. ": ΰιινά11ιαΐίβ«η ΟαΙ&1ο§ηι οο<Ιίοαιιι ΟίΓββοοηιηι δίη&ίΙίβοΓυιη 3. ΐΟΰ άρ. 940. 2^ 20 163δ. — Βένη ΚνηρΙα {ΐονα^^Α. Έν τω ύπ' αρ. 9 κώδικι τοδν έκ της μονής τοΰ Σταύρου εΙς ι την έν 'Ιεροσολύμοις πατριαρχικήν βιβλιοθήκην μετακομισθέντων, περιέχοντι Εύαγγέλιον γεγραμμένον τω 1535 , εΰρηται σημείωμα έχον ώδε" Μνήο'&ητι^ Κύριε, της δούλης σον Ξένης (μον)αχ(ής) της Κνπριότηοαας, της πό'&ω κτιοαμένης την άγίαν βίβλον ταύτην' εγράφει δί χειρι *Αμβροοίω Ιερο(μον)άχ(ον) τάχα καΐ ανάξιος ποιμί]ν της μονής της νπεραγίας δεαποίνης ημών Θεοτόκου των Ανδρείων έν πόλει Αευκονοία' και εΐτις βουΧη'&ή ουλήοαι το αγιον Εναγγέλιον τού- τον άπου την άγίαν Ίερουσαλί)μ, νά έχει άντίδικον τον δεαπότην εν ήμερα κρίσεως ' έχρονίας τής ίνσάρκον οικονομίας αφλε Χ(ριστο)ν Μνήσ'&ητί μου. Κύριε, έν τή βασιλεία σου. Τέλος ^), 21 1 542. — ΛαιΙκαρΙνα άρ^όντιόόα• Έν τφ ΰπ' αρ. 3 κώδικι της εν Θεράπναις τής Λακεδαίμονος μονής των Άγιων Τεσσαράκοντα, περιέχοντι την Καινήν διαθήκην πλην τής Άποκαλύψεως και γεγραμμένω τφ 1432 υπό τίνος Σω- φρονίου, γέγραπται έν φ. 168β Τό παρών τετραβάγγελον άφειέρόϋη εΙς τον ναόν τής υπεραγίας δεσπήνης ημών Θεοτόκου τής επονομα- ζόμενη τών οϋρανόν διά έξούδου της τιμιωτατης αρχόντισσας τής Λασκαρίνης . . . αφμβ' ^), Και τις μεν ή κυρία του κωδικός αρχόντισσα Λασκαρϊνα ή άφιερώσασα τον κώδικ' άγνοοΰμεν, άλλ' ή άφιέρωσις ήτο αξία λόγου, άτε τοί5 κωδικός δντος περικόσμου καΐ φέροντος περικά- λυμμα εξ όλοσηρικου, έχοντος δέ ποτέ καΐ αργυρά μετάλλια. ^) *ΑΘ, Παηαδοηούλου Κβραμέως Ίεροσολυ[χιτιχή βιβλιοθτίχη Το[χ. Γ' σ. 32. *) "Ιδβ τον 6π' (^ψιν μου χειρόγραφο ν κατάλογον τών χωδίχων τής ριονής, δςτις, συνταχθείς υπό Νίκου Βέη, Ιχδοθ7[σεται προςεχώς έν τη Έπετηρίδι του Παρνασσού ("Ετ. 8, 1904). Έν τω χαταλο^γω τούτιο ό χώδιξ φέρει τον νέον άριθρ,όν 5. 30 22 ΙΖ' αΙώνος. — ΧρηιΙτίνη |ΐονα2ς^• Έν τω υπ. αρ. 353 κώδικι της εν τφ "Άνίφ Όρει μονής τοι5 Άγιου Παντελεήμονος (Έωσικοΰ), περιέχοντι τάς τρεις Λειτουργίας, ών προηγείται ή Ακολουθία της προςκομιδής ακέφαλος, ευρηται έν τέλει ταύτης, φ. 7β , γράμμασιν έρυθροϊς το σημείωμα τόδε* Μνήο^ητι κάμον Γρηγορίον μονάχου και Χρηστίνης μοναχής \' Κο- μνηνού ^). Οι εν τω σημειώματι τούτω αναγραφόμενοι Γρηγόριος μονα- χός και Χρηστίνη μοναχή δεν εΐνε βέβαιον, αν εΐνε βιβλιογράφοι του κωδικός. "Ισως αναφέρεται μάλλον το σημείωμα εις κτήτορας του κωδικός ή εις μνημονευομένους έπ' εκκλησίας, καθ* α δύναται να εικασθη εκ του προςτεθειμένου εν τέλει ετέρου ονόματος Κα- μνηνον . 23 ΙΖ' αΙ&νος• — Ίί}λ%<$ά6ετ 5ό|ΐνα ΊΜολδοβλα^ζΙας• *Εν τω υπ* αρ. 70 Τετραευαγγέλω της έν *Αγίφ *Όρει μονής Κουτλουμουσίου, γεγραμμένω έπι περγαμηνής τον δωδέκατον αιώνα, εγράφησαν τω 1605 τάδε* Ετους ^ζριγ' ε μηνή "Ίουνίω ετούτο τώ τετραβάνγγελον ήνε της μονής του Σωτήρος του επειλεγομένου Κον- τλου μούσι και το έκόομηοεν ή ποληχρονεμένη ή τόμνα Έλησάβετ του Ποληχρονη Μανουηλ εκλαμπροτάτου και ευσεβέστατου αύ'&εντος πάσης Μολδοβλαχίας κήρου Ιωάννου ^Ιερεμία βοέβόνδα διά συνδρο- μην καΐ κόπου του δσιωτά εν ηερομονάχοις κήρου Παϊσίου' έπήεσεν δε καΐ ποτήρηόν ενα να λητουργούοιν ή ιερής και σταυρούς δίο δλα άσιμένηα και μαλαματομένα και το απαργηάζη εις του Κηρήτζη Γηα^ ^) )3ρί/ν. Ρ, Σατηϋνοδ Οαΐαΐο^^αβ οί Ιΐιβ Ογθθ)^ Μ&ηιιβΟΓίρίβ οη Μουηί Αΐΐιοβ ϊο[Α. Β' σ. 365. νάκη τα χέρηα να το στήλη εις το μοναοτηριον το προηρημένον τον Κουτλουμοναίου αχε ^). Ό κώδιξ κοσμείται ΰπο των εΙκόνων των τεσσίίρων Ευαγγελι- στών καΐ μιας πέμπτης νυν δλως έφθαρμένης, προς δε τούτοις καΐ ΰπό έπιτίτλων κοσμημάτων. Άλλ' αι εΙκόνες καΐ τα ποικίλματα ταΰτα ύπήρχον ανέκαθεν, δεν αναφέρεται δ' εΙς ταΰτα ή κόσμησις ΰπό της δόμνης Ελισάβετ της κυρίας του κωδικός της άποστειλάσης αυτόν μετά και άλλων αφιερωμάτων εις την μονήν Κουτλουμουσίου, κα-θ' α γίνεται λόγος εν τω σημε«ώματι, ουδέ δυνάμεθα να διαγνώ- σωμεν νυν εις τι κυρίως συνίστατο ή κόσμησις αυτή. Ή δόμνα Ελισάβετ δεν εΐνε ή μόνη εκ Μολδοβλαχίας και Οΰγγροβλαχίας περί κώδικας ελληνικούς δπωςδήποτε διατρίψασα. 'Ίδε κατωτέρω υπ* αρ. 25 και την Έλένην. *Έχομεν δε καΐ λογίας αυτόχρημα μεταξύ αυτών , οίαι ή Ευφροσύνη Καλλιμάχη και ή Σεβαστή, ων σώζονται επιστολαΐ ^), καΐ ά'λλαι. 24 1β10• -~ Καταλϊνα |Αεγάλη |Απανέ(Ια Κραγ«ό6ας• 'Υπήρξεν αΰτη προςωρινή κυρία λειτουργικού Ευαγγελίου πολυ- τελώς γραφέντος τφ 1610 παρά του καλλιγράφου Ματθαίου, μητρο- πολίτου Μΰρων, άποκειμένου δ' εν τη πατριαρχική βιβλιοθήκη τών Ιεροσολύμων και φέροντος αρ. 2 τών εν τφ Σκευοφυλακίω του ναοΰ της Αναστάσεως ά'λλοτε φυλαττο μένων ελληνικών χειρογράφων. Δαπανήσασα δε ή Καταλϊνα προς γραφήν αύτοΰ , αφιέρωσε τον κώδικα εις τήν εν *Ίεροσολΰμοις μονήν. Σάββα του ήγιασμένου. Μανθάνομεν δε ταΰτα εκ του έξης σημειώματος του βιβλιογράφου, γεγραμμένου εν φ. 292<* του κωδικός ' Τ6 παρόν '&εϊον και ιερόν Ευαγγέλιον ίγράφη δια χειρός Ματ'&αΙον τον ταπεινού μ(ητ)ροπολίτον ^^ Μύρων της ΛνκΙας' απονδή δε και δαπάνη και προΰνμί(} πολλή *) βρρτ* -Ρ. Σαιηϋτοδ θΕ<;ιιΙο|:αβ οί Λβ βΓββΙε Μ&ηυβΟΓίρΙ» οη Μουηΐ; Αΐΐιοβ Τομ. Α' σ. 280. *) "Αθ. ΠίΐηαόοΛούλου Κβραμέως Ίεροσολυξλίτική βιδλιοθτίκη Το{α. Γ' σ. 185, 17. Τίίιχ. Δ' σ. 287, 10 καΐ 184, 6. 32 της τιμιωτάτης καΐ ενδοξότατης κυρίας Καταλΐνας καΐ μεγάλης μπα- νέαας της Κραγιόβας. και άφιερώ'&η έν τγ} αεβαομίχι και βααιλικη μεγάλη λανρα του δσίου καΐ '&εοφόρου πατρός ημών Σάββα του ήγιααμένου , ίν 'Ιεροσολύμοις, εΙς μνημόουνον αυτής καΐ των γονέων αυτής ' και εΙς δόξαν του μεγάλου ^εοϋ και αωτήρος ημών 'Ιησοϋ Χριατοϋ ^αΐ πό'&ον τον προς τον αγιον Σάββα: — Έν ετει ,ζριη' ιν(δίχηών)ος ηΆ<^ ιαννουαρίω κδ' Ιν τη σεβαομία μονή του Τάλον^). 26 1β16• — Μαγδαληνίι Κν^^Ια ^ιγον|ΐένη• Ιδε ανωτέρω ύπ' αρ. 8 Ευφροσύνη Τραηεζονντία μοναχή 3/ 26 1642• — Ελένη 5ό|Ανα Οι&γγρο^λα2ζίας . Το υπ* αρ. 19 λειτουργικόν Εΰαγγέλιον των έν Ίεροσολΰμοις κωδίκων του Σκευοφυλακίου του Ναοΰ της Αναστάσεως έχει πινα- κίδας δια πλακών αργυρών κεκαλυμμένας και φέρουσας έκτΰπους εικόνας. Τούτων δ* ή πρώτη πλάξ φέρει εγκεχαραγμένον κεφαλαίοι^ έλληνικοϊς γράμμασι καΐ τόδε το σημείωμα* Αέησις εύσεβεατάτον αύ'&εντός Ίω(άννου) Μάταιη Μπαοαράμπα βοηβόδα Δακίας Ούγκρο- βλαχίας και εϋοεβεστάτης δόμνης Ελένης, Κοσμείται δε το Εΰαγγέ- λιον και υπό τών εικόνων του βοεβόδα και της συζύγου αύτοΰ της και συγκυρίας του κωδικός της εκ δεήσεως δωρησαμένης, αυτόν, ως εξάγεται εκ του άνω σημειώματος, εϊτε άπ** ευθείας εΙς τον εν ^Ιεροσολύμοις ναόν της Αναστάσεως, εϊτε καΐ εις αλλην τό πρώτον εκκλησίαν ή μονήν, εξ ης τυχόν έπειτα μετηνέχθη εις τα Ιεροσό- λυμα. Τάς δε εικόνας του αυθεντικού ζεύγους τάς έν τοΰτω τω Εύαγγελίω έξέδωκεν ό Αθανάσιος Παπαδόπουλος Κεραμεΰς^). ^) *Δ^. Παηαδοηούλον Κεραμέως Ίεροσολυ{χιτιχή βιβλιοθτ^χη Τομ. Γ' σ. 496-197. ^) Άθ. ΠαηαδοηούλοΌ Κεραμέως [εροσολυμιτιχή βιβλιοθ7{χη Τομ. Δ' σ. 263 και δύο πίνακες προ ταύτης της σελίδος. 33 27 ΙΖ' αΙ&νος τελεντώντος. — ^ΛργνρΆ όύζνγος Θω|ΐ£ί Β' λογοθέτον τοΐ^ έκ ΚαιΙτορ^ας. Αΰτη ήτο κυρία του ύπ' αρ. 48 κωδικός της εν 'Ιασίφ της Τω- μανίας Κεντρικής βιβλιοθήκης, περιλαμβάνοντος Γερασίμου Βλάχου του Κρητός την εις τα περί ψυχής του Αριστοτέλους βιβλία παρά- φρασιν, ουσαν πιθανώς αύτόγραφον αύτοΰ του Βλάχου. Αφιέρωσε δ' έπειτα τον κώδικα εΙς την ήγεμονικήν σχολήν του Ιασίου, καθ* α γίνεται δήλον έκ του έξης εν αύτφ σημειώματος, γεγραμμένου δια γραφής λεπτής καΐ μόλις άναγινωσκομένης* Και τόόε άφιερώ&η τγ\ έν ^Ιααίφ Αν'&εντικ^ <^Χ<^^ίί ^^^ ' Αργυρής συζύγου Θωμά, Β' λόγο- '&έτου του εκ Καοτορίας ^) Κατά τον Δόσιον δ σύζυγος τής Αργυρής λογοθέτης Θωμάς ό εκ Καστοριάς υπήρξε, καθ* ά ένδεικνΰεται εκ τίνος άλλου κωδι- κός τής αυτής βιβλιοθήκης, και διδάσκαλος τής εν *Ιασίω αυθεν- τικής ακαδημίας. Εις τάς ανωτέρω Ελληνίδας βιβλιογράφους και κυρίας κωδί- κων προςτεθήτωσ 11 Ευφροσύνη Πηγηνι) » 13 Ενψροαύνη ΤραπΐζονντΙα μοναχή Β 8 θέχλα γαμετή Λονπονλον η 18 Καλή ο 4 Κααία β 3 Καταλινα /υιανέαα Κραγι6βαζ η 24 Κιονστανϊϊνα δη'&εν -^υγάτηρ Μιχαήλ Ακομινάτου η 6 ΛίΑΟκαρΐνα άρχόντιασα β 21 ■ Λεοντία ήγονμένη » 29 Μαγδαληνή Κυτιρία ήγονμένη » 25 Μακάρια μοναχή » 31 Μαρία αυτοκράτειρα β 2 Μαρία ΚρουοαποϋΧα υ 19 Μαρία μοναχή η 7 Μελάνη ή ' Ρωμαία » 1 Νάρχατους ϊ 17 Ξένη Κυτιρία μοναχή » 20 Ώαγώνα μυναχή » 16 Σμαράγδα » 12 Σοφία ^γάτηρ 'Ρίκον Κοντοϊωάννον » 15 Φιλοθέη Βενιζέλου Β 28 Φραγκϊαχα Τόκχον » 14 Χρηατίνη μοναχή ο 22 Χριαιίνη μοναχή » 16 Χριστοδούλη ήγονμένη . , » 30